Ήταν 27 Ιουνίου του 1995. Ακριβώς δεκαεπτά χρόνια πριν. Παρά μια ημέρα. Είχα την ευκαιρία να καλύψω δημοσιογραφικά ένα ταξίδι του Ανδρέα Παπανδρέου στις Κάννες σε μια Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήταν η τελευταία που έπαιρνε μέρος ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ. Τα σημάδια ότι έρχεται το προσωπικό του τέλος, ήταν φανερά. Ακόμα και στην φωνή του. Μια φωνή αδύναμη από την οποία ωστόσο ακούστηκαν ίσως τα πιο ενδιαφέροντα πράγματα. Και το γράφει αυτό κάποιος που δεν γοητεύτηκε ποτέ απο την πολιτική του.
Ήταν ένας Παπανδρέου οργισμένος και μόνος. Χωρίς τον Μιτεράν, τον Γκονζάλεθ και τον Ντελόρ, αλλά με τους συντηρητικούς να κυριαρχούν. Στο περιθώριο της συνόδου ήρθε σχεδόν υποβασταζόμενος στην αίθουσα όπου τον περιμέναμε οι δημοσιογράφοι. Στις πρώτες κουβέντες του, κάθε ένας από μας κοίταζε τον άλλο. Δεν πιστεύαμε ότι ο απόλυτα συμβιβασμένος στα Ευρωπαϊκά δεδομένα Παπανδρέου, θα έβγαζε έναν τόσο καταγγελτικό λόγο. Μίλησε για "Ευρωπαϊκό Διευθυντήριο", όπως το είχε χαρακτηρίσει, μίλησε και για "μηδενοποίηση των εθνικών κυβερνήσεων, οι οποίες δεν θα μπορούν να παίξουν δημοκρατικά αποτελεσματικό ρόλο". Ουσιαστικά είχε μιλήσει για την υποχώρηση της πολιτικής και την κυριαρχία των αγορών. Ήταν η εποχή που είχε ήδη αρχίσει να ετοιμάζεται το ενιαίο νόμισμα...
Δεκαεπτά χρόνια μετά, η κυριαρχία αυτή των αγορών είναι σχεδόν απόλυτη. Και αναμφισβήτητα, έχει συντελέσει σε υπερθετικό βαθμό στην κρίση. Ήδη πέντε χώρες βρίσκονται μέσα ή στα πρόθυρα σκληρών μνημονίων, ήδη οι λαοί της Ευρώπης βιώνουν εποχές απίστευτης λιτότητας με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μόλις χθες δόθηκαν στοιχεία από την Ευρωπαϊκή επιτροπή για την αύξηση της ανεργίας και της ανέχειας. Μόνο το πρώτο τρίμηνο της χρονιάς οι θέσεις εργασίας στην Ελλάδα μειώθηκαν κατά 400.000, στην Ισπανία κατά 600.000, στην Πορτογαλία κατά 210.000, στην Ιταλία κατά 180.000. Οι προβλέψεις για τους επόμενους μήνες είναι ακόμα δυσμενέστερες, ενώ ολοένα και πιο μεγάλες ομάδες πολιτών από όλες αυτές τις χώρες δηλώνουν έτοιμοι να εγκαταλείψουν τον τόπο τους για να βρουν μια θέση εργασίας στο εξωτερικό. Και αυτά, αποτελούν μια μόνο παράμετρο της κρίσης.
Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που συνεδριάζουν στις Βρυξέλλες, υποτίθεται ότι αναζητούν λύσεις για όλα αυτά. Δεν γνωρίζω αν θα τις βρουν, αλλά δεν έχω σοβαρούς λόγους για να δηλώνω αισιόδοξος. Δεν γνωρίζω καν αν αναζητούν λύσεις για τους πολίτες επειδή αυτό αποτελεί επιλογή τους ή αναζητούν λύσεις επειδή φοβούνται μια γενικευμένη αντίδραση των απελπισμένων που πολλαπλασιάζονται.
Οι ισορροπίες προφανώς εχουν αλλάξει. Ο ισχυρός και ενιαίος Γαλλογερμανικός αξονας δεν υπάρχει πια, αυτό ειναι βέβαιο. Πόσο πρόθυμοι είναι όμως όσοι προτείνουν διαφορετικές συνταγές εξόδου από την κρίση να σπάσουν αυγά; Και πόσο ικανοποιητικές λύσεις να επιδιώξει ένας Τραπεζίτης και όχι εκλεγμένος πρωθυπουργός; Ή μια καγκελάριος μιας πανίσχυρης χώρας που ορθώνει ένα νέο τείχος λέγοντας πως όσο ζει, η Ευρώπη δεν θα έχει ευρωομόλογα; Ή μερικοί κομπάρσοι ηγέτες που είναι φανερό πως θεωρούν θέσφατο τις εκθέσεις των οίκων αξιολόγησης;
Σ' αυτά τα ερωτήματα, ίσως την πιο ικανοποιητική απάντηση δίνει ο Γάλλος οικονομολόγος Αντρέ Ορλεάν ο οποίος σε πρόσφατο άρθρο του στην Μόντ αναφερόμενος στις πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης, επικαλέστηκε μια φράση του Ντε Γκόλ από το 1966: "Οι Ευρωπαίοι ηγέτες έδωσαν τα κλειδιά της κρίσης στους χρηματιστές". Αυτό εχει συμβεί και σήμερα. Και όπως έγραψε ο Ορλεάν "Την ευρωζώνη την κυβερνά η αγορά. Η πολιτική εξουσία συμμορφώνεται με τις προτεραιότητές της και φοβάται τις αξιολογήσεις της".
Ο Ανδρέας Παπανδρέου μάλλον ήταν προφητικός...
