του Αλέξανδρου Γιατζίδη, M.D.
Πολλοί άνθρωποι φροντίζουν να λαμβάνουν καθημερινά ασβέστιο, θεωρώντας ότι αντιμετωπίζουν τις διατροφικές ανάγκες του οργανισμού. Έτσι είτε μέσω των τροφών, που καταναλώνουν πχ γαλακτοκομικά, είτε με συμπληρώματα ασβεστίου, λαμβάνουν το ασβέστιο που έχει ανάγκη ο οργανισμός.
Το ασβέστιο είναι ιόν που παίζει βασικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες όπως η διέγερση των νεύρων, η μυική σύσπαση, η πήξη του αίματος κ.ά. Τα επίπεδά του διατηρούνται γενικά σε στενά όρια με τη δράση διαφόρων ορμονών όπως η παραθορμόνη και η βιταμίνη D, στον εντερικό σωλήνα, τα οστά, τους νεφρούς και τους παραθυρεοειδείς αδένες. Το 98% βρίσκεται στα οστά
και το υπόλοιπο 2% υπάρχει στην κυκλοφορία. Το ασβέστιο του πλάσματος διακρίνεται σε ιονισμένο που είναι και η δραστική μορφή και αποτελεί το 50%, σε συνδεδεμένο με πρωτεΐνες (κυρίως με αλβουμίνη) που είναι το 45% και το υπόλοιπο 5% που είναι συνδεδεμένο μα φωσφορικά και κιτρικά.
Η κύρια διαιτητική πηγή ασβεστίου για τον άνθρωπο είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα (δηλαδή το γάλα, το γιαούρτι, το παγωτό, το τυρί) καθώς και ορισμένα ψάρια, οστρακοειδή και πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Για το λόγο αυτό και η ενσωμάτωση τέτοιων τροφίμων στο καθημερινό διαιτολόγιο αποτελεί έναν άριστο τρόπο πρόσληψης του
Οι συστάσεις για το ασβέστιο ποικίλουν ανάλογα με την κατάσταση, την ηλικία και το φύλο. Η συνιστώμενη ημερήσια διαιτητική πρόσληψη για ενήλικές άντρες και γυναίκες είναι 1000mg ημερησίως. Στα συμπληρώματα συνήθως συναντάμε δόσεις ασβεστίου από 200mg μέχρι 1000mg. Μεγάλες δόσεις ασβεστίου μπορεί να προκαλέσουν υπερασβεστιαιμία (πάνω από 3000mg ημερησίως) ενώ ποσότητες μέχρι 2500mg ημερησίως μπορεί να θεωρηθούν ασφαλείς για τους περισσότερους ανθρώπους
Η υπερασβεστιαιμία διακρίνεται ανάλογα με τα επίπεδα του ασβεστίου σε
• Ήπια: Ασβέστιο=10.5-11.9mg/dl
• Μέτρια: Ασβέστιο=12-13.9mg/dl
• Yπερασβεστιαιμική κρίση: Ασβέστιο=14-16mg/dl
Τα συμπληρώματα ασβεστίου συνήθως διατίθενται με τη μορφή δισκίου ή κάψουλας, ενώ αυτά τα σκευάσματα συνήθως περιέχουν και βιταμίνη D. Η μορφές του ασβεστίου στα συμπληρώματα είναι ποίκιλες (γαλακτικό ασβέστιο, γλυκονικό ασβέστιο, ανθρακικό ασβέστιο κ.τ.λ.)
Μεγάλες δόσεις βιταμίνης D (50.000 IU ημερησίως) μπορεί να προκαλέσουν υπερασβεστιαιμία αυξάνοντας την απέκκριση ασβεστίου στο έντερο και την οστική απορρόφηση. Η δηλητηρίαση με βιταμίνη D προκαλείται μετά από μεγάλες δόσεις βιταμίνης D (50.000-200.000 IU ημερησίως) και μπορεί να προκαλέσει υπερασβεστιαιμία με αύξηση της οστεοκλαστικής οστικής απορρόφησης. Επίσης η λήψη μεγάλων ποσοτήτων ασβεστίου μαζί με ένα απορροφήσιμο αλκάλι μπορεί να προκαλέσει υπερασβεστιαιμία με αλκάλωση και να αναστείλει τη νεφρική λειτουργία. Η υπερασβεστιαιμία προκαλείται από αυξημένη απορρόφηση του ασβεστίου μέσα στο βλεννογόνο του εντέρου και από ελάττωση της απέκκρισης ασβεστίου από τους νεφρούς. Αυτό το αίτιο της υπερασβεστιαιμίας παρατηρείται όταν μεγάλες ποσότητες απορροφήσιμων αντιόξινων που περιέχουν ασβέστιο χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του πεπτικού έλκους σε ασθενείς με νεφρική νόσο. Τέλος υπερασβεστιαιμία μπορεί να παρουσιαστεί όταν λαμβάνονται φάρμακα με λίθιο. Αυξάνουν τη νεφρική απέκκριση του ασβεστίου ή μετατοπίζοντας την ευαισθησία των παραθυρεοειδών αδένων για αναστολή από το ασβέστιο προκαλώντας αυξημένα επίπεδα PTH.
Κύριες αιτίες υπερασβεστιαιμίας μπορεί να είναι κακοήθειες και ο υπερπαραθυρεοειδισμός. Οι κακοήθειες προκαλούν υπερασβεστιαιμία με δύο κυρίως μηχανισμούς, την παραγωγή PTHrP που είναι πεπτίδιο με παρόμοια δράση με την παραθορμόνη, και μέσω οστεολυτικών μεταστάσεων. Το υπόλοιπο 10% οφείλεται σε αύξηση της βιταμίνης D (αυξημένη κατανάλωση σκευασμάτων που την περιέχουν, σαρκοείδωση), σε παθήσεις που σχετίζονται με τα οστά (παρατεταμένη ακινητοποίηση, ν. Paget, υπερθυρεοειδισμός), συγγενείς παθήσεις.
Συμπτώματα και σημεία της υπερασβεστιαιμίας
Η βαρύτητα των συμπτωμάτων εξαρτάται τόσο από τις τιμές του ασβεστίου όσο και από την ταχύτητα εγκατάστασης της υπερασβεστιαιμίας. Και οι δύο αυτές παράμετροι σχετίζονται με την υποκείμενη πάθηση που προκαλεί την υπερασβεστιαιμία. Έτσι στον υπερπαραθυρεοειδισμό η κατάσταση είναι ηπιότερη ενώ όταν αιτία είναι κάποια κακοήθεια τα πράγματα είναι συνήθως σοβαρότερα.
Οι ήπιες μορφές υπερασβεστιαιμίας μπορεί να είναι ασυμπτωματικές αλλά θα πρέπει να διερευνώνται με το δεδομένο ότι κάτω από φυσιολογικές συνθήκες τα επίπεδα του ασβεστίου παραμένουν σταθερά μέσα σε στενά πλαίσια.
Στη μέτρια υπερασβεστιαιμία βασικό σύμπτωμα είναι η αδυναμία και η κόπωση.
Όταν οι τιμές γίνουν ψηλότερες, τα συμπτώματα γίνονται σοβαρότερα.
Από το κεντρικό νευρικό σύστημα
• λήθαργος
• υπνηλία
• κατάθλιψη
• κώμα
Από τις νευρομυϊκές συνάψεις
• καταβολή
• αδυναμία
• κεντρική μυοπάθεια
• υποτονία
Από το καρδιαγγειακό σύστημα
• υπέρταση
• βραδυκαρδία
• ελάττωση του διαστήματος Q-T
• ενίσχυση της τοξικής δράσης της δακτυλίτιδας
Από τους νεφρούς
• πολυουρία
• νεφροπάθεια ασβεστίου – νεφρασβέστωση
• αζωθαιμία
• νεφρολιθιασική διάθεση (10% των περιπτώσεων)
Από τον γαστρεντερικό σωλήνα
• δίψα
• ανορεξία
• ναυτία
• έμετοι
• δυσκοιλιότητα
• δυσπεψία
• απώλεια βάρους
• αύξηση της συχνότητας του πεπτικού έλκους με απόφραξη και αιμορραγία
• αναιμία
• υποτροπιάζουσα παγκρεατίτιδα
Αποτιτάνωση ιστών (συνήθως απαιτείται και αύξηση του φωσφόρου)
• νύχια άνω και κάτω άκρων χοντρά και δυνατά
• ζωνοειδής κερατοειδοπάθεια
• κνησμός
Όταν η υπερασβεστιαιμία παραμένει ήπια και για μεγάλα χρονικά διαστήματα υποψιαζόμαστε σαν αιτία τον υπερπαραθυρεοειδισμό. Αν είναι άγνωστη ή καινούργια η έναρξή της, τότε ο ασθενής θα πρέπει να εκτιμηθεί για κακοήθεια. Ο καρκίνος του μαστού, του πνεύμονα και του νεφρού δημιουργούν συνηθέστερα προβλήματα, ενώ από τα αιματολογικά νοσήματα το πολλαπλούν μυέλωμα, τα λεμφώματα και οι λευχαιμίες.
Διαφοροδιάγνωση
Από τον εργαστηριακό έλεγχο θα χρειαστούν
Ασβέστιο πλάσματος, PTH, κρεατινίνη, ουρία, ηλεκτρολύτες, TSH, PTHrP, συλλογή ούρων 24ώρου
Επίχρισμα αίματος, ανοσοκαθήλωση λευκωμάτων ορού
Ακτινολογικά: ακτινογραφία θώρακος, US νεφρών, μαστογραφία, άλλες ακτινογραφίες, σπινθηρογράφημα οστών, σπινθηρογράφημα παραθυρεοειδών
Θεραπεία:
Από το ιστορικό μπορεί να διερευνηθεί αν λαμβάνονται φάρμακα για την οστεοπόρωση και ο ασθενής λαμβάνει με την διατροφή ή τα φάρμακα περισσότερο ασβέστιο καθημερινά.
Αρχικά πρέπει να χορηγείται στους ασθενείς ενυδάτωση με φυσιολογικό ορό και ακολούθως διουρητικά, αφότου αποδράμει η αφυδάτωση. Σε παθήσεις που σχετίζονται με αυξημένη οστική απορρόφηση μπορούν να χρησιμοποιηθούν διφωσφονικά και καλσιτονίνη. Η θεραπεία κατευθύνεται επίσης προς την υποκείμενη αιτία που βρίσκεται πίσω από τα αυξημένα επίπεδα ασβεστίου ορού, αντιμετωπίζοντας, για παράδειγμα, τις υποκείμενες κακοήθειες ή εκτέμνοντας τους υπερενεργούς παραθυρεοειδείς αδένες. Σε σαρκοείδωση η ενδεικνυόμενη θεραπεία είναι η κορτιζόνη. Η αιμοκάθαρση και η περιτοναϊκή κάθαρση απομακρύνει αποτελεσματικά το ασβέστιο.
Πολλοί άνθρωποι φροντίζουν να λαμβάνουν καθημερινά ασβέστιο, θεωρώντας ότι αντιμετωπίζουν τις διατροφικές ανάγκες του οργανισμού. Έτσι είτε μέσω των τροφών, που καταναλώνουν πχ γαλακτοκομικά, είτε με συμπληρώματα ασβεστίου, λαμβάνουν το ασβέστιο που έχει ανάγκη ο οργανισμός.
Το ασβέστιο είναι ιόν που παίζει βασικό ρόλο σε πολλές λειτουργίες όπως η διέγερση των νεύρων, η μυική σύσπαση, η πήξη του αίματος κ.ά. Τα επίπεδά του διατηρούνται γενικά σε στενά όρια με τη δράση διαφόρων ορμονών όπως η παραθορμόνη και η βιταμίνη D, στον εντερικό σωλήνα, τα οστά, τους νεφρούς και τους παραθυρεοειδείς αδένες. Το 98% βρίσκεται στα οστά
και το υπόλοιπο 2% υπάρχει στην κυκλοφορία. Το ασβέστιο του πλάσματος διακρίνεται σε ιονισμένο που είναι και η δραστική μορφή και αποτελεί το 50%, σε συνδεδεμένο με πρωτεΐνες (κυρίως με αλβουμίνη) που είναι το 45% και το υπόλοιπο 5% που είναι συνδεδεμένο μα φωσφορικά και κιτρικά.
Η κύρια διαιτητική πηγή ασβεστίου για τον άνθρωπο είναι τα γαλακτοκομικά προϊόντα (δηλαδή το γάλα, το γιαούρτι, το παγωτό, το τυρί) καθώς και ορισμένα ψάρια, οστρακοειδή και πράσινα φυλλώδη λαχανικά. Για το λόγο αυτό και η ενσωμάτωση τέτοιων τροφίμων στο καθημερινό διαιτολόγιο αποτελεί έναν άριστο τρόπο πρόσληψης του
Οι συστάσεις για το ασβέστιο ποικίλουν ανάλογα με την κατάσταση, την ηλικία και το φύλο. Η συνιστώμενη ημερήσια διαιτητική πρόσληψη για ενήλικές άντρες και γυναίκες είναι 1000mg ημερησίως. Στα συμπληρώματα συνήθως συναντάμε δόσεις ασβεστίου από 200mg μέχρι 1000mg. Μεγάλες δόσεις ασβεστίου μπορεί να προκαλέσουν υπερασβεστιαιμία (πάνω από 3000mg ημερησίως) ενώ ποσότητες μέχρι 2500mg ημερησίως μπορεί να θεωρηθούν ασφαλείς για τους περισσότερους ανθρώπους
Η υπερασβεστιαιμία διακρίνεται ανάλογα με τα επίπεδα του ασβεστίου σε
• Ήπια: Ασβέστιο=10.5-11.9mg/dl
• Μέτρια: Ασβέστιο=12-13.9mg/dl
• Yπερασβεστιαιμική κρίση: Ασβέστιο=14-16mg/dl
Τα συμπληρώματα ασβεστίου συνήθως διατίθενται με τη μορφή δισκίου ή κάψουλας, ενώ αυτά τα σκευάσματα συνήθως περιέχουν και βιταμίνη D. Η μορφές του ασβεστίου στα συμπληρώματα είναι ποίκιλες (γαλακτικό ασβέστιο, γλυκονικό ασβέστιο, ανθρακικό ασβέστιο κ.τ.λ.)
Μεγάλες δόσεις βιταμίνης D (50.000 IU ημερησίως) μπορεί να προκαλέσουν υπερασβεστιαιμία αυξάνοντας την απέκκριση ασβεστίου στο έντερο και την οστική απορρόφηση. Η δηλητηρίαση με βιταμίνη D προκαλείται μετά από μεγάλες δόσεις βιταμίνης D (50.000-200.000 IU ημερησίως) και μπορεί να προκαλέσει υπερασβεστιαιμία με αύξηση της οστεοκλαστικής οστικής απορρόφησης. Επίσης η λήψη μεγάλων ποσοτήτων ασβεστίου μαζί με ένα απορροφήσιμο αλκάλι μπορεί να προκαλέσει υπερασβεστιαιμία με αλκάλωση και να αναστείλει τη νεφρική λειτουργία. Η υπερασβεστιαιμία προκαλείται από αυξημένη απορρόφηση του ασβεστίου μέσα στο βλεννογόνο του εντέρου και από ελάττωση της απέκκρισης ασβεστίου από τους νεφρούς. Αυτό το αίτιο της υπερασβεστιαιμίας παρατηρείται όταν μεγάλες ποσότητες απορροφήσιμων αντιόξινων που περιέχουν ασβέστιο χρησιμοποιούνται στη θεραπεία του πεπτικού έλκους σε ασθενείς με νεφρική νόσο. Τέλος υπερασβεστιαιμία μπορεί να παρουσιαστεί όταν λαμβάνονται φάρμακα με λίθιο. Αυξάνουν τη νεφρική απέκκριση του ασβεστίου ή μετατοπίζοντας την ευαισθησία των παραθυρεοειδών αδένων για αναστολή από το ασβέστιο προκαλώντας αυξημένα επίπεδα PTH.
Κύριες αιτίες υπερασβεστιαιμίας μπορεί να είναι κακοήθειες και ο υπερπαραθυρεοειδισμός. Οι κακοήθειες προκαλούν υπερασβεστιαιμία με δύο κυρίως μηχανισμούς, την παραγωγή PTHrP που είναι πεπτίδιο με παρόμοια δράση με την παραθορμόνη, και μέσω οστεολυτικών μεταστάσεων. Το υπόλοιπο 10% οφείλεται σε αύξηση της βιταμίνης D (αυξημένη κατανάλωση σκευασμάτων που την περιέχουν, σαρκοείδωση), σε παθήσεις που σχετίζονται με τα οστά (παρατεταμένη ακινητοποίηση, ν. Paget, υπερθυρεοειδισμός), συγγενείς παθήσεις.
Συμπτώματα και σημεία της υπερασβεστιαιμίας
Η βαρύτητα των συμπτωμάτων εξαρτάται τόσο από τις τιμές του ασβεστίου όσο και από την ταχύτητα εγκατάστασης της υπερασβεστιαιμίας. Και οι δύο αυτές παράμετροι σχετίζονται με την υποκείμενη πάθηση που προκαλεί την υπερασβεστιαιμία. Έτσι στον υπερπαραθυρεοειδισμό η κατάσταση είναι ηπιότερη ενώ όταν αιτία είναι κάποια κακοήθεια τα πράγματα είναι συνήθως σοβαρότερα.
Οι ήπιες μορφές υπερασβεστιαιμίας μπορεί να είναι ασυμπτωματικές αλλά θα πρέπει να διερευνώνται με το δεδομένο ότι κάτω από φυσιολογικές συνθήκες τα επίπεδα του ασβεστίου παραμένουν σταθερά μέσα σε στενά πλαίσια.
Όταν οι τιμές γίνουν ψηλότερες, τα συμπτώματα γίνονται σοβαρότερα.
Από το κεντρικό νευρικό σύστημα
• λήθαργος
• υπνηλία
• κατάθλιψη
• κώμα
Από τις νευρομυϊκές συνάψεις
• καταβολή
• αδυναμία
• κεντρική μυοπάθεια
• υποτονία
Από το καρδιαγγειακό σύστημα
• υπέρταση
• βραδυκαρδία
• ελάττωση του διαστήματος Q-T
• ενίσχυση της τοξικής δράσης της δακτυλίτιδας
Από τους νεφρούς
• πολυουρία
• νεφροπάθεια ασβεστίου – νεφρασβέστωση
• αζωθαιμία
• νεφρολιθιασική διάθεση (10% των περιπτώσεων)
Από τον γαστρεντερικό σωλήνα
• δίψα
• ανορεξία
• ναυτία
• έμετοι
• δυσκοιλιότητα
• δυσπεψία
• απώλεια βάρους
• αύξηση της συχνότητας του πεπτικού έλκους με απόφραξη και αιμορραγία
• αναιμία
• υποτροπιάζουσα παγκρεατίτιδα
Αποτιτάνωση ιστών (συνήθως απαιτείται και αύξηση του φωσφόρου)
• νύχια άνω και κάτω άκρων χοντρά και δυνατά
• ζωνοειδής κερατοειδοπάθεια
• κνησμός
Όταν η υπερασβεστιαιμία παραμένει ήπια και για μεγάλα χρονικά διαστήματα υποψιαζόμαστε σαν αιτία τον υπερπαραθυρεοειδισμό. Αν είναι άγνωστη ή καινούργια η έναρξή της, τότε ο ασθενής θα πρέπει να εκτιμηθεί για κακοήθεια. Ο καρκίνος του μαστού, του πνεύμονα και του νεφρού δημιουργούν συνηθέστερα προβλήματα, ενώ από τα αιματολογικά νοσήματα το πολλαπλούν μυέλωμα, τα λεμφώματα και οι λευχαιμίες.
Διαφοροδιάγνωση
Από τον εργαστηριακό έλεγχο θα χρειαστούν
Ασβέστιο πλάσματος, PTH, κρεατινίνη, ουρία, ηλεκτρολύτες, TSH, PTHrP, συλλογή ούρων 24ώρου
Επίχρισμα αίματος, ανοσοκαθήλωση λευκωμάτων ορού
Ακτινολογικά: ακτινογραφία θώρακος, US νεφρών, μαστογραφία, άλλες ακτινογραφίες, σπινθηρογράφημα οστών, σπινθηρογράφημα παραθυρεοειδών
Από το ιστορικό μπορεί να διερευνηθεί αν λαμβάνονται φάρμακα για την οστεοπόρωση και ο ασθενής λαμβάνει με την διατροφή ή τα φάρμακα περισσότερο ασβέστιο καθημερινά.
Αρχικά πρέπει να χορηγείται στους ασθενείς ενυδάτωση με φυσιολογικό ορό και ακολούθως διουρητικά, αφότου αποδράμει η αφυδάτωση. Σε παθήσεις που σχετίζονται με αυξημένη οστική απορρόφηση μπορούν να χρησιμοποιηθούν διφωσφονικά και καλσιτονίνη. Η θεραπεία κατευθύνεται επίσης προς την υποκείμενη αιτία που βρίσκεται πίσω από τα αυξημένα επίπεδα ασβεστίου ορού, αντιμετωπίζοντας, για παράδειγμα, τις υποκείμενες κακοήθειες ή εκτέμνοντας τους υπερενεργούς παραθυρεοειδείς αδένες. Σε σαρκοείδωση η ενδεικνυόμενη θεραπεία είναι η κορτιζόνη. Η αιμοκάθαρση και η περιτοναϊκή κάθαρση απομακρύνει αποτελεσματικά το ασβέστιο.
