Γράφει ο
Στυλιανός Πολίτης
Στυλιανός Πολίτης
http://www.elzoni.gr/html/ent/521/ent.30521.asp
Στις 6 Δεκεμβρίου κάθε χρόνο γιορτάζουμε τη μνήμη του Επισκόπου Μύρων της Λυκίας Αγίου Νικολάου, που προστατεύει όλους τους ανθρώπους της θάλασσας - μοναδική ίσως περίπτωση Προστάτη που δεν προέρχεται από τον ίδιο «επαγγελματικό χώρο». Όχι γιατί δεν άγιασε ποτέ κανένας ναυτικός. Αντίθετα μάλιστα μ’ όσα τραβάνε στη θάλασσα θα πρέπει να αγιάζουν όλοι τους ανεξαιρέτως. Η ευσέβειά αυτών των ανθρώπων άλλωστε είναι κάτι το χαρακτηριστικό. Μια ματιά στις άπειρες εκκλησίες στους τόπους απ’ όπου προέρχονται οι ναυτικοί μας το επιβεβαιώνει. Ταυτόχρονα όμως με την εκδήλωση του σεβασμού μας και της ευγνωμοσύνης μας στον Άγιο της θάλασσας, όλοι οι Έλληνες γιορτάζουμε την ίδια μέρα και τη μεγάλη δόξα του Ναυτικού μας. Τις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου που ο Στόλος μας έτρεψε σε άτακτο φυγή την Τουρκική Αρμάδα και εξασφάλισε για πολλά χρόνια τη στρατιωτική κυριαρχία του στο Αιγαίο. Πρωταγωνιστές της νίκης είναι ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης και το Θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ.
Ας αρχίσουμε από τον ΑΒΕΡΩΦ. Ο πολύ γνωστός για την εποχή του ναυπηγός J. Orlando είχε άλλη μια μεγάλη επιτυχία. Αυτή ήταν η ναυπήγηση στο Λιβόρνο της Ιταλίας μιας σειράς από τρία παρόμοια πλοία εξαιρετικής ποιότητας: τα θωρηκτά ΡΙΖΑ (ΠΙΖΑ) και SAN GIORGIO (ΣΑΝ ΤΖΙΟΡΤΖΙΟ) για το Ιταλικό Ναυτικό και στη συνέχεια αυτό που παραλήφθηκε από τη χώρα μας και ονομάσθηκε Γ. ΑΒΕΡΩΦ - το πλοίο που έμελλε να γράψει τις χρυσές σελίδες στην Ιστορία μας. Τα πλοία αυτά συνδύαζαν όλα τα πλεονεκτήματα του θωρηκτού και του καταδρομικού. Με τον περιορισμό της θωρακίσεως στην απολύτως αναγκαία ήταν πολύ ελαφρύτερα και είχαν πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα. Τα πυροβόλα που επελέγησαν για τον ΑΒΕΡΩΦ ήταν τύπου AMSTRONG, του παγκόσμιας φήμης Αγγλικού οίκου VICKERS και εγκαταστάθηκαν σ’ αυτό δύο τετρακύλινδρες παλινδρομικές ατμομηχανές τριπλής εκτονώσεως, καθώς και 22 λέβητες υδραυλικού συστήματος BELLEVILLE.
Πώς όμως βρέθηκε το πλοίο αυτό στα Ελληνικά χέρια; Η παραγγελία ήταν από τη Βραζιλία, η οποία όμως για οικονομικούς λόγους αποσύρθηκε. Κατόπιν το ναυπηγείο αναζήτησε αγοραστή στην Τουρκία και μετά στην Ελλάδα. Η Τουρκία καθυστερούσε σκόπιμα στις διαπραγματεύσεις της. Ήξερε την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας και καιροφυλακτούσε για να πετύχει καλύτερη τιμή. Όταν έμαθε ότι η αγορά είχε κλείσει επέστρεψε στο Λιβόρνο προσφέροντας στα ναυπηγεία 250. 000 λίρες στερλίνες επί πλέον της τιμής που προσέφεραν οι Έλληνες. Ο J. Orlando όμως είχε δώσει τον λόγο του γι’ αυτό απάντησε: «Αυτό το πλοίο ανήκει εις την Ελλάδα!». Έτσι το πήραμε εμείς και μάλιστα σε τιμή ευκαιρίας. 22.300.000 χρυσές δραχμές. Μια τιμή εξαιρετικά συμφέρουσα αφού ήταν κατά 2.000.000 δραχμές χαμηλότερη της αντίστοιχης που κατέβαλαν οι Ιταλοί για το πρώτο από τα δύο άλλα αδελφά πλοία. Μεγάλο μέρος από το ποσό αυτό, 8.000.000 χρυσές δραχμές, καλύφθηκε από το κληροδότημα του εθνικού μας ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, ο οποίος με τη διαθήκη του είχε αφήσει το ένα πέμπτο της μεγάλης του περιουσίας, για τη ναυπήγηση ενός πολεμικού πλοίου που θα έφερε το όνομα του.
Ο Γεώργιος Αβέρωφ είχε γεννηθεί στο Μέτσοβο, στις 15 Αυγούστου του 1818, ανήμερα της Παναγίας. Ο πατέρας του λεγόταν Μιχαήλ και η μητέρα του Ευδοκία. Είχε επτά αδέλφια, τρία κορίτσια και τέσσερα αγόρια. Όταν ήταν μικρός, αυτός που έγινε ο μεγάλος μας ευεργέτης, βοσκούσε πρόβατα. Δεν παραμελούσε όμως το σχολείο του ούτε τα θρησκευτικά του καθήκοντα. Αγαπούσε πολύ και τα γράμματα αλλά και την Εκκλησία. Γι’ αυτό όταν πλούτισε έκτισε πρώτα απ’ όλα εκκλησίες και σχολεία! «Χρειαζόμαστε δασκάλους και παπάδες» τον άκουγαν συχνά να λέει. Είναι αλήθεια ότι από μικρό παιδάκι ήταν ανήσυχος και με μεγάλα όνειρα Τι θα μπορούσε όμως να κάνει στο Μέτσοβο; Γι’ αυτό αποφάσισε να ξενιτευτεί. Είχε και το παράδειγμα του μεγαλύτερου αδελφού του, ο οποίος εργαζόταν στην επιχείρηση ενός πλούσιου θείου τους στο Κάιρο. Ξεκινώντας για την Αίγυπτο αποχαιρέτισε την οικογένεια του με κλάματα. Τελευταία τον φίλησε γεμάτη δάκρυα η μάνα του δίνοντας την ευχή της: «χώμα να πιάνεις και να γίνεται μάλαμα». Ήταν τόσο μεγάλη η λαχτάρα της να δει το γιο της να προοδεύει που την έδωσε με όλη της τη ψυχική δύναμη. Γι’ αυτό κι αυτή η ευχή έπιασε! Ο Γεώργιος Αβέρωφ, που ποτέ δεν ξέχασε εκείνη την στιγμή, δεν παρέλειψε να γυρίσει στο σημείο εκεί που δέχθηκε αυτή την ευχή και να χτίσει με τα πρώτα λεφτά που έπιασε στα χέρια του την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Η ζωή στην Αίγυπτο δεν ήταν εύκολη. Δούλεψε σκληρά για μια εικοσαετία και απέκτησε αρκετά χρήματα, τόσα όσα του χρειαζόντουσαν για να ανοίξει τη δική του επιχείρηση. Εγκαταστάθηκε στη Αλεξάνδρεια. Η οξυδέρκειά του τον οδηγεί στην επιτυχία. Ξεκινάει εξαγωγές χουρμάδων στη Ρωσία με αντάλλαγμα εισαγωγή χρυσονημάτων, σε μια εποχή που αυτό το είδος είχε στην Αίγυπτο τρομερή ζήτηση, καθώς μ’ αυτά κεντούσαν τα χρυσοποίκιλτα ενδύματα της αιγυπτιακής αριστοκρατίας. Το ξεκίνημα της δουλειάς συνέπεσε με το γάμο ενός σημαντικού προσώπου, ενός μεγάλου Αιγυπτίου πασά. Σπουδαίο γεγονός για την αλεξανδρινή κοινωνία. Όλοι οι μεγιστάνες έσπευσαν να φροντίσουν για την ανανέωση της γκαρνταρόμπας τους και να εξασφαλίσουν την πολυτελή εμφάνιση τους στις εορταστικές εκδηλώσεις. Ο Αβέρωφ βρήκε την ευκαιρία να ξεπουλήσει γρήγορα το πρώτο εμπόρευμα του, στη καλύτερη δυνατή τιμή. Αυτά ήταν τα πρώτα καλά λεφτά και η καλή αρχή. Ο σεφτές που θα λέγαμε. Το 1870 ο ανήσυχος Ηπειρώτης ήταν πλέον ο πλουσιότερος έμπορος της Αιγύπτου αλλά και ένας μεγάλος ευεργέτης. Η γενέτειρα του, το Μέτσοβο, είχε αλλάξει μορφή. Δρόμοι, πλατείες, μαρμάρινες βρύσες, εκκλησίες, σχολεία, ένα οικοτροφείο και πολλά άλλα ευαγή ιδρύματα είχαν δημιουργηθεί με τα μυθικά ποσά που έστελνε διαρκώς. Η Ελληνική Κοινότητα της Αλεξάνδρειας είχε αναπτυχθεί σημαντικά, αφού ο Αβέρωφ φρόντισε να εξοφλήσει όλα τα χρέη της. Οι Αιγυπτιώτες συμπατριώτες μας είχαν αποκτήσει μεγάλο και υπερσύγχρονο νοσοκομείο, πλήθος σχολεία, εκκλησίες με πρώτη από όλες το μεγαλοπρεπή Ναό του Ευαγγελισμού. Ο πάμπλουτος Αιγυπτιώτης δεν περιορίζεται μόνα σ’ αυτά. Στέλνει χρήματα βοηθώντας την Επανάσταση στην Κρήτη, κτίζει το μέγαρο της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, ολοκληρώνει την ανέγερση του Πολυτεχνείου και προσφέρει ένα εκατομμύριο χρυσά φράγκα για την αναμόρφωση και το ξανακτίσιμο του αρχαίου σταδίου μας για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Χρειάζονται πολλές σελίδες για να περιγράψουμε τις ευεργεσίες του!
Όσο και να φαίνεται παράξενο ο Γεώργιος Αβέρωφ ζούσε μια ζωή λιτή, χωρίς πολυτέλειες και χλιδή, και πρόσεχε πολύ τον «παρά» του. Δεν ήταν ένας άνθρωπος που αψηφούσε το χρήμα. Όποιος δημιουργεί μόνος του μια περιουσία, την πονά πολύ περισσότερο από εκείνον που τη βρίσκει έτοιμη. Γι’ αυτόν κάθε δαπάνη ήθελε να πιάνει τόπο. Παλιοί Ηπειρώτες διηγούνται ότι μια μέρα τον επισκέφθηκαν απεσταλμένοι του Ναυτικού μας για να του ζητήσουν τη συνδρομή του για την ανανέωση του Στόλου. Ο Αβέρωφ δεν ήξερε τον σκοπό της επισκέψεως. Προτού αρχίσει η συζήτηση, οι «μουσαφιραίοι», δηλαδή οι επισκέπτες, ζήτησαν σπίρτα για να ανάψουν τα τσιγάρα τους. Τότε άκουσαν μ’ έκπληξη τους τον πάμπλουτο οικοδεσπότη να τους λέει ότι δεν χρειάζεται να χαλάσουν σπίρτα αφού μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιήσουν τη φωτιά από το μαγκάλι. Αν είναι αλήθεια αυτή η ιστορία, σίγουρα οι απεσταλμένοι του Ναυτικού θα έμειναν με το στόμα ανοικτό. Ίσως μάλιστα ν’ άρχισαν να αμφιβάλουν και για όσα είχαν ακούσει για τη γενναιοδωρία του. Δεν ήταν δυνατόν αυτός ο άνθρωπος να είχε χαρίσει τόσα και τόσα χρήματα για ευεργεσίες. Ίσως μάλιστα να σκέφτηκαν: «Μα αυτός ο γεροτσιγκούνης θα δώσει λεφτά για το Στόλο μας;» Φαντάζεται κανείς όμως πόσο μεγάλη θα έγινε η απορία τους όταν τον άκουσαν να λέει: «Αφήνω εις το Έθνος το 20% της περιουσίας μου, ίνα ναυπηγήσει ένα ισχυρόν καταδρομικόν πλοίον…». Ο σπουδαίος αυτός Ηπειρώτης δεν ήξερε μόνο να κερδίζει χρήματα. Ήξερε να τα διαθέτει απλόχερα εκεί που έπρεπε!
Όπως είπαμε από το κληροδότημα Γεωργίου Αβέρωφ διατέθηκαν 8.000.000 χρυσές δραχμές. Πώς καλύφθηκε όμως το υπόλοιπο ποσό των 14.300.000; Είναι γεγονός ότι η Ελληνική Κυβέρνηση είχε βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Το ποσό ήταν μεγάλο και η αγορά αυτή θα έθετε εκτός ολόκληρο τον οικονομικό προγραμματισμό του Κράτους. Γι’ αυτό και παρά τις έντονες πιέσεις του Πρωθυπουργού Κ. Μαυρομιχάλη, ο Υπουργός των Οικονομικών Αθ. Ευταξίας εξεδήλωσε αδυναμία. Σαν από μηχανής θεός εμφανίσθηκε ο τότε Ανθυποπλοίαρχος Περικλής Αργυρόπουλος. Αυτός που αργότερα βύθισε το Τουρκικό πολεμικό TRABZON (Τραπεζούς) στον όρμο Κυδωνιών στις 10 Νοεμβρίου του 1912. Ο Αξιωματικός αυτός φαίνεται να είχε πολύ αναπτυγμένη πρωτοβουλία από πολύ νωρίς. Ανησυχώντας για το ενδεχόμενο αγοράς του σπουδαίου αυτού πλοίου από τους Τούρκους, έτρεξε στον συγγενή του Νάνο Βαλαωρίτη που ήταν Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Ο άνθρωπος αυτός αγαπούσε πολύ το Ναυτικό αλλά και τη θάλασσα. Τραγική ειρωνεία ο θάνατος του από πνιγμό σε ναυτικό ατύχημα! Ο Ανθυποπλοίαρχος εξέθεσε σ’ αυτόν την ανάγκη αγοράς του πλοίου αλλά και την έλλειψη των αναγκαίων χρημάτων. Ο Βαλαωρίτης δεν σκέφθηκε πολύ. Αμέσως συνέταξε επιστολή προς τον Πρωθυπουργό αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την καταβολή του αναγκαίου ποσού. Τρελός από τη χαρά του ο νεαρός Ανθυποπλοίαρχος έτρεξε στο σπίτι του Πρωθυπουργού κρατώντας στο χέρι του την πολύτιμη επιστολή. Έφθασε στην κατάλληλη στιγμή. Την ώρα του Υπουργικού Συμβουλίου, γι’ αυτό και η απόφαση ελήφθη αμέσως. Ένας άλλος Αξιωματικός, για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω, ο Πλωτάρχης Π. Κοντόσταυλος έφυγε αμέσως για το Λιβόρνο για τις τελικές διαπραγματεύσεις της αγοράς του πλοίου.
Η οικογένεια Κοντόσταυλου προερχόταν από την Κωνσταντινούπολη και ήταν αρχοντική με βαθιές ρίζες στην Μεσαιωνική Αυτοκρατορία μας. Ο πατέρας του ονομαζόταν Όθων και ήταν μεγαλοεπιχειρηματίας. Παππούς του ήταν ο Αλέξανδρος Κοντόσταυλος που υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρίας και είχε συμβάλει στον Αγώνα, μεταφέροντας με τα δικά του πλοία πυρομαχικά και άλλα εφόδια στην επαναστατημένη Ελλάδα. Με την απελευθέρωση διετέλεσε Βουλευτής, Υπουργός και Πρόεδρος της Βουλής. Είναι αυτός που εισηγήθηκε τον «φοίνικα» σαν πρώτο νόμισμα του νεοσύστατου τότε Ελληνικού Κράτους. Ο τότε Πλωτάρχης Πανταλέων (Παντιάς) Κοντόσταυλος είχε γεννηθεί στη Μασσαλία της Γαλλίας στις 7 Αυγούστου του 1867. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1884 αμέσως με την ίδρυση της και αποφοίτησε το 1888. Είχε υπηρετήσει στο Γαλλικό Στόλο της Άπω Ανατολής και πολέμησε ηρωικά στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, ως Ύπαρχος του τορπιλοβόλου ΚΑΝΑΡΗΣ. Στη συνέχεια είχε διατελέσει Κυβερνήτης του αντιτορπιλικού ΘΥΕΛΛΑ. Ήταν ένας γενναίος Αξιωματικός και χαρακτηριζόταν για το ήθος του και για την ευσυνειδησία του. Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τον ΑΒΕΡΩΦ όμως, όλους τους περίμενε μια απροσδόκητη έκπληξη. Τελείως απροκάλυπτα ζήτησε να μάθει ποια θα ήταν η «προμήθεια» του. Πόση θα ήταν η «μίζα» του ή το «λάδωμα» του όπως θα λέγαμε σήμερα. Τους ρώτησε «και εγώ τι θα πάρω;» όπως θα λέγαμε σε σύγχρονη νεοελληνική μετάφραση. Όλοι πάγωσαν. Δεν ήξεραν τι να πουν. Τα βλέμματα άρχισαν να διασταυρώνονται και επικράτησε μεγάλη αμηχανία, καθώς ο Πλωτάρχης συνέχισε επιμένοντας στο ερώτημα του. Τελικά, ο αντιπρόσωπος των ναυπηγείων αναγκάσθηκε ν’ απαντήσει: «Τόσα και τόσα θα πάρετε κύριε Πλωτάρχα! Σε ποιο λογαριασμό θα θέλατε να σας τα καταθέσουμε;» φαίνεται να του είπε. Εκείνη τη στιγμή ένα αινιγματικό μειδίαμα φώτισε το πρόσωπο του Κοντόσταυλου. Η απάντηση ήταν έτοιμη. Όχι βέβαια! Δεν επιθυμούσε το ποσό αυτό να περάσει σε προσωπικό του λογαριασμό. Ήταν σαφέστατος αλλά και λακωνικότατος: «Το ποσό αυτό να εκπέσει από το τίμημα!». Όλοι οι παριστάμενοι έμειναν άφωνοι ! Γι’ αυτό ήθελε ο Πλωτάρχης Π. Κοντόσταυλος να ξέρει τι του «αναλογεί». Για ν’ αφαιρεθεί από το κόστος της αγοράς του πλοίου. Μ’ αυτό τον τρόπο ο έντιμος Αξιωματικός δεν φρόντισε απλά και μόνο να στοιχίσει λίγο φθηνότερα το θωρηκτό που δόξασε αργότερα την Ελλάδα. Φρόντισε να μας δώσει και ένα σπουδαίο μάθημα ήθους και ευσυνειδησίας.
Η αγορά του θωρηκτού έγινε στις 30 Νοεμβρίου του 1909 και καθελκύστηκε στις 12 Μαρτίου του 1910. Παραλήφθηκε στις 16 Μαΐου του 1911, με πρώτο Κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Ι. Δαμιανό. Το παρθενικό του ταξίδι έγινε από το Λιβόρνο στο Πόρτσμουθ, όπου έλαβε μέρος στις εορταστικές εκδηλώσεις της στέψης του Βασιλέως Γεωργίου Ε’ της Μεγάλης Βρετανίας. Παρέμεινε λίγο καιρό στην Αγγλία και εφοδιάστηκε με πυρομαχικά. Στις 20 Αυγούστου του ιδίου έτους με νέο Κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Παύλο Κουντουριώτη, το μετέπειτα θρυλικό Ναύαρχο, απέπλευσε με προορισμό την Ελλάδα. Αρκετές μέρες μετά, στις 1 Σεπτεμβρίου κατέπλευσε στο Φάληρο. Η υποδοχή ήταν κάτι που δεν είχε προηγούμενο. Ο Στόλος μας παρατεταγμένος χαιρετούσε με ενθουσιασμό. Πλήθος πλοίων και πλοιαρίων της περιοχής σφύριζε χαρμόσυνα για το καλωσόρισμα. Ο κόσμος από τη στεριά ζητωκραύγαζε. Ήταν κάτι το καταπληκτικό! Σαν να γνώριζαν ποια θα ήταν η τύχη αυτού του πλοίου και πόσο θα συνδεόταν τόσο γερά με την ένδοξη Ιστορία μας.
Στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, ο ΑΒΕΡΩΦ πήρε το βάπτισμα του πυρός ως ναυαρχίδα του Στόλου μας, με Αρχηγό τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Κυβερνήτης του Πλοίου και Αρχιεπιστολέας του Αρχηγού ήταν ο Αντιπλοίαρχος Σοφοκλής Δούσμανης, συμμαθητής και φίλος του Π. Κοντόσταυλου. Στις 5 Οκτωβρίου του 1912 αμέσως με την κήρυξη του πολέμου, ο ΑΒΕΡΩΦ επικεφαλής του Στόλου απέπλευσε από τον όρμο Φαλήρου. Ο ελληνικός Στόλος όργωσε κυριολεκτικά το Αιγαίο, ελευθερώνοντας τα σκλαβωμένα νησιά μας και σημαντικά λιμάνια της Βορείου Ελλάδας. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος του ΑΒΕΡΩΦ στις ναυμαχίες Έλλης και Λήμνου στις 3 Δεκεμβρίου 1912 και 5 Ιανουαρίου 1913 αντίστοιχα. Η ορμητικότητα του γενναίου Ναυάρχου και η άριστη αξιοποίηση του υπερσύγχρονου για εκείνη την εποχή υλικού, έφεραν τα καλύτερα αποτελέσματα. Σωστά λοιπόν οι Τούρκοι το ονόμασαν «σεϊτάν παπόρ», δηλαδή διαβολικό καράβι.
Πέρα όμως από την ικανότητα και την άριστη αξιοποίηση του υλικού, υπήρχε και κάτι άλλο. Ο Κουντουριώτης διέθετε μεγάλη Πίστη και ήξερε να εμπνέει τα πληρώματα. Με την πολεμική έγερση όλοι τον είδαν με ενθουσιασμό να περιφέρεται σεμνά όλες τις θέσεις μάχης φέροντας Σταυρό από τον Πανάγιο Τάφο, συνοδευόμενος από τον Αρχιμανδρίτη Στρατιωτικό Ιερέα του Στόλου Δ. Δάφνο και το Ύπαρχο Πλωτάρχη Κωνσταντίνο Βούλγαρη. Περίφημο είναι και το σήμα που εξέπεμψε ο Ναύαρχος όταν άρχισε η πρώτη ναυμαχία: «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν προς τη νίκην εναντίον του εχθρού του Γένους».
1913 -Ελληνοβουλγαρικός Πόλεμος. Το ΑΒΕΡΩΦ και πάλι παρόν, στις ηρωικές επάλξεις του καθήκοντος. Επικεφαλής του ελληνικού Στόλου παραπλέει τα Μακεδονικά και Θρακικά παράλια σπέρνοντας τον πανικό στον εχθρό. Το Μάρτιο του 1919 συναντάμε το ΑΒΕΡΩΦ μαζί με το επίσης θωρηκτό ΛΗΜΝΟΣ να πλέει στον Εύξεινο Πόντο υποστηρίζοντας την αποχώρηση των στρατευμάτων μας από την Ουκρανία και την Κριμαία. Αγέρωχο συνεχίζει την πολεμική του δράση και κατά του προαιώνιου εχθρού. Μέχρι το τέλος του Ιουλίου 1919 είχε απελευθερωθεί ολόκληρη η Ανατολική Θράκη. Πρωταγωνιστής και πάλι το ηρωικό μας πλοίο στην κατάληψη της Πανόρμου, της Ηράκλειας, της Ραιδεστού και της Μήδειας. Στη συνέχεια ακολούθησε μια μικρή ανάπαυλα, ένα ταξίδι στη Μάλτα όπου παρέμεινε για επισκευές. Στις 21 Ιουλίου 1920 όμως επιβαίνοντος του Βασιλέως Αλεξάνδρου πλέει στο Βόσπορο. Οι στιγμές ήταν συγκινητικές. Ήταν κάτι το εκπληκτικό να ακούει κανείς όλα τα συμμαχικά πολεμικά πλοία ν’ αποδίδουν τιμές ανακρούοντας τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο και να βλέπει το ένδοξο πλοίο μας να αγκυροβολεί απέναντι από την Αγία Σοφία. Το ημερολόγιο έγραφε: «15.05: εν όψει Αγίας Σοφίας. Διερχόμεθα συνεχώς προ των Αγγλικών πολεμικών αποδιδόντων τας κεκανονονισμένας τιμάς και παιανιζόντων τον Εθνικόν μας Υμνον».
Ο ΑΒΕΡΩΦ με ορμητήριο την Κωνσταντινούπολη, συνέχισε την πολεμική του δράση εκτελώντας πολεμικές περιπολίες στον Εύξεινο Πόντο. Στις 25 Μαΐου του 1922 βομβάρδισε τη Σαμψούντα πετυχαίνοντας σημαντικούς στρατιωτικούς στόχους. Το πλήρωμα του έζησε ημέρες δόξας, που όμως δεν κράτησαν πολύ. Τον Αύγουστο του 1922, ο Στρατός μας στη Μικρά Ασία άρχισε να υποχωρεί και στις 14 Σεπτεμβρίου ο ΑΒΕΡΩΦ αναγκάζεται να αποπλεύσει για πάντα από τη Βασιλίδα των Πόλεων. Ακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή. Το ένδοξο πλοίο μας συνέβαλε σημαντικά στις προσπάθειες διαφυγής των προσφύγων, διασώζοντας πολλούς εξ αυτών από την τουρκική θηριωδία. Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο γηραιός πια ΑΒΕΡΩΦ συμμετείχε πάλι ενεργά στους αγώνες του Ναυτικού μας. Κυριότερη αποστολή του ήταν η προστασία των νηοπομπών στον Ινδικό Ωκεανό. Δυστυχώς ακολούθησαν και οι μαύρες μέρες. Τον Απρίλιο του 1944 και ενώπιον του εχθρού μάλιστα, εκδηλώθηκε ανταρσία των Κομμουνιστών στα Ελληνικά Πολεμικά Πλοία. Το ίδιο και στον ΑΒΕΡΩΦ. Ήταν μεγάλη ντροπή! Εκείνη τη στιγμή έπρεπε όλοι μας να είμαστε ενωμένοι και να αγωνιζόμαστε για την ελευθερία της Πατρίδας μας. Ευτυχώς όμως μια ομάδα Ελλήνων Αξιωματικών, το ηρωικό Άγημα Εμβολής τη νύκτα της 23ης Απριλίου του 1944, επέτυχε με μεγάλες θυσίες την καταστολή του κινήματος και την επαναφορά των πληρωμάτων στη στρατιωτική τάξη. Μετά απ’ όλα αυτά, το Πλοίο πιστό πια στο καθήκον συνέχισε την υπηρεσία του μέχρι το τέλος του πολέμου.
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητη και μία ακόμη σύντομη αναφορά στο Π. Κοντόσταυλο. Το 1910, σαν Αντιπλοίαρχος πια, παραιτήθηκε από τις τάξεις του Ναυτικού για να πολιτευθεί στην οικογενειακή του πολιτική περιφέρεια. Εκλέχθηκε Βουλευτής Καρυστίας με μεγάλη πλειοψηφία. Η παρουσία του στην Ελληνική Βουλή ήταν ανάλογη του ήθους και της ευσυνειδησίας που διακρίνει τους στρατιωτικούς σε κάθε τους ενασχόληση. Δεν έμεινε όμως πολύ σ’ αυτή τη θέση. Το προανάκρουσμα των Βαλκανικών Πολέμων τον βρήκε να κάθεται άβολα στα έδρανα της Βουλής. Ήξερε ότι η Πατρίδα τον χρειαζόταν άμεσα και ακούγοντας όλο και πιο κοντά να πλησιάζει ο γνώριμος σ’ αυτόν ήχος από τα τύμπανα του πολέμου, έσπευσε να παρουσιασθεί στο Ναυτικό ζητώντας μια θέση στο Στόλο. Ήθελε να κάνει και αυτός το καθήκον του με το πρώτο σάλπισμα. Τον περίμενε μια απερίγραπτη χαρά. Επανήλθε στην ενέργεια και μάλιστα ως Κυβερνήτης στο θωρηκτό ΥΔΡΑ, που ήταν ένα από τα μεγαλύτερα πλοία του Στόλου και υπαγόταν στην Μοίρα Θωρηκτών με Διοικητή τον Πλοίαρχο Πέτρο Γκίνη. Μ’ αυτό διακρίθηκε καταναυμαχώντας τους Τούρκους μαζί με τους συμπολεμιστές του στις ναυμαχίες Έλλης και Λήμνου, κάτω από τις διαταγές του Ναύαρχου Π. Κουντουριώτη. Μ’ αυτό έλαβε μέρος και σε πολλές άλλες ηρωικές επιχειρήσεις, όπως στην απελευθέρωση της Λήμνου, της Θάσου και της Λέσβου. Στη συνέχεια, δηλαδή κατά τον Ελληνοβουλγαρικό Πόλεμο Π. Κοντόσταυλος που είχε προαχθεί σε Πλοίαρχο διετέλεσε σύνδεσμος του Πολεμικού Ναυτικού με το Γενικό Στρατηγείο του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’. Με την επικράτηση όμως του Ελευθερίου Βενιζέλου τον Ιούνιο του 1917, ο Κοντόσταυλος ως προσκείμενος στον Βασιλέα, συνελήφθηκε και φυλακίσθηκε σαν πολιτικός κρατούμενος στη φυλακή Ιτζεδδίν στα Χανιά και κατόπιν ως έγκλειστος στο σπίτι του στην Αίγινα. Η παραμονή στη φυλακή είχε κλονίσει σημαντικά την υγεία του. Γι’ αυτό, λίγο καιρό μετά στις 11 Μαΐου 1922, πέθανε σε ηλικία 55 ετών.
Το 1952 το θρυλικό θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ παροπλίσθηκε και μέχρι το 1983 αναπαύθηκε στα ήρεμα νερά του Πόρου. Σήμερα μετά την αναπαλαίωση του, στέκει υπερήφανο για την παλιά του δόξα σαν Πλοίο – Μουσείο στον όρμο Φαλήρου, για να μας θυμίζει τον ηρωισμό των γενναίων ναυμάχων μας, τη μεγαλοψυχία των εθνικών μας ευεργετών, το ήθος και την εντιμότητα του Πλοιάρχου Π. Κοντόσταυλου! Η φωτογραφία μάλιστα αυτού του εντιμότατου και ευσυνείδητου Αξιωματικού, νομίζω πως θα έπρεπε να τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση σ’ όλες τις Δημόσιες Υπηρεσίες της χώρας μας, ειδικά μάλιστα σ’ όσες έχουν σχέση με τη διαχείριση του χρήματος που προέρχεται από το υστέρημα των εντίμως μοχθούντων Ελλήνων πολιτών.
Ας αρχίσουμε από τον ΑΒΕΡΩΦ. Ο πολύ γνωστός για την εποχή του ναυπηγός J. Orlando είχε άλλη μια μεγάλη επιτυχία. Αυτή ήταν η ναυπήγηση στο Λιβόρνο της Ιταλίας μιας σειράς από τρία παρόμοια πλοία εξαιρετικής ποιότητας: τα θωρηκτά ΡΙΖΑ (ΠΙΖΑ) και SAN GIORGIO (ΣΑΝ ΤΖΙΟΡΤΖΙΟ) για το Ιταλικό Ναυτικό και στη συνέχεια αυτό που παραλήφθηκε από τη χώρα μας και ονομάσθηκε Γ. ΑΒΕΡΩΦ - το πλοίο που έμελλε να γράψει τις χρυσές σελίδες στην Ιστορία μας. Τα πλοία αυτά συνδύαζαν όλα τα πλεονεκτήματα του θωρηκτού και του καταδρομικού. Με τον περιορισμό της θωρακίσεως στην απολύτως αναγκαία ήταν πολύ ελαφρύτερα και είχαν πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα. Τα πυροβόλα που επελέγησαν για τον ΑΒΕΡΩΦ ήταν τύπου AMSTRONG, του παγκόσμιας φήμης Αγγλικού οίκου VICKERS και εγκαταστάθηκαν σ’ αυτό δύο τετρακύλινδρες παλινδρομικές ατμομηχανές τριπλής εκτονώσεως, καθώς και 22 λέβητες υδραυλικού συστήματος BELLEVILLE.
Πώς όμως βρέθηκε το πλοίο αυτό στα Ελληνικά χέρια; Η παραγγελία ήταν από τη Βραζιλία, η οποία όμως για οικονομικούς λόγους αποσύρθηκε. Κατόπιν το ναυπηγείο αναζήτησε αγοραστή στην Τουρκία και μετά στην Ελλάδα. Η Τουρκία καθυστερούσε σκόπιμα στις διαπραγματεύσεις της. Ήξερε την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας και καιροφυλακτούσε για να πετύχει καλύτερη τιμή. Όταν έμαθε ότι η αγορά είχε κλείσει επέστρεψε στο Λιβόρνο προσφέροντας στα ναυπηγεία 250. 000 λίρες στερλίνες επί πλέον της τιμής που προσέφεραν οι Έλληνες. Ο J. Orlando όμως είχε δώσει τον λόγο του γι’ αυτό απάντησε: «Αυτό το πλοίο ανήκει εις την Ελλάδα!». Έτσι το πήραμε εμείς και μάλιστα σε τιμή ευκαιρίας. 22.300.000 χρυσές δραχμές. Μια τιμή εξαιρετικά συμφέρουσα αφού ήταν κατά 2.000.000 δραχμές χαμηλότερη της αντίστοιχης που κατέβαλαν οι Ιταλοί για το πρώτο από τα δύο άλλα αδελφά πλοία. Μεγάλο μέρος από το ποσό αυτό, 8.000.000 χρυσές δραχμές, καλύφθηκε από το κληροδότημα του εθνικού μας ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, ο οποίος με τη διαθήκη του είχε αφήσει το ένα πέμπτο της μεγάλης του περιουσίας, για τη ναυπήγηση ενός πολεμικού πλοίου που θα έφερε το όνομα του.
Ο Γεώργιος Αβέρωφ είχε γεννηθεί στο Μέτσοβο, στις 15 Αυγούστου του 1818, ανήμερα της Παναγίας. Ο πατέρας του λεγόταν Μιχαήλ και η μητέρα του Ευδοκία. Είχε επτά αδέλφια, τρία κορίτσια και τέσσερα αγόρια. Όταν ήταν μικρός, αυτός που έγινε ο μεγάλος μας ευεργέτης, βοσκούσε πρόβατα. Δεν παραμελούσε όμως το σχολείο του ούτε τα θρησκευτικά του καθήκοντα. Αγαπούσε πολύ και τα γράμματα αλλά και την Εκκλησία. Γι’ αυτό όταν πλούτισε έκτισε πρώτα απ’ όλα εκκλησίες και σχολεία! «Χρειαζόμαστε δασκάλους και παπάδες» τον άκουγαν συχνά να λέει. Είναι αλήθεια ότι από μικρό παιδάκι ήταν ανήσυχος και με μεγάλα όνειρα Τι θα μπορούσε όμως να κάνει στο Μέτσοβο; Γι’ αυτό αποφάσισε να ξενιτευτεί. Είχε και το παράδειγμα του μεγαλύτερου αδελφού του, ο οποίος εργαζόταν στην επιχείρηση ενός πλούσιου θείου τους στο Κάιρο. Ξεκινώντας για την Αίγυπτο αποχαιρέτισε την οικογένεια του με κλάματα. Τελευταία τον φίλησε γεμάτη δάκρυα η μάνα του δίνοντας την ευχή της: «χώμα να πιάνεις και να γίνεται μάλαμα». Ήταν τόσο μεγάλη η λαχτάρα της να δει το γιο της να προοδεύει που την έδωσε με όλη της τη ψυχική δύναμη. Γι’ αυτό κι αυτή η ευχή έπιασε! Ο Γεώργιος Αβέρωφ, που ποτέ δεν ξέχασε εκείνη την στιγμή, δεν παρέλειψε να γυρίσει στο σημείο εκεί που δέχθηκε αυτή την ευχή και να χτίσει με τα πρώτα λεφτά που έπιασε στα χέρια του την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου.
Η ζωή στην Αίγυπτο δεν ήταν εύκολη. Δούλεψε σκληρά για μια εικοσαετία και απέκτησε αρκετά χρήματα, τόσα όσα του χρειαζόντουσαν για να ανοίξει τη δική του επιχείρηση. Εγκαταστάθηκε στη Αλεξάνδρεια. Η οξυδέρκειά του τον οδηγεί στην επιτυχία. Ξεκινάει εξαγωγές χουρμάδων στη Ρωσία με αντάλλαγμα εισαγωγή χρυσονημάτων, σε μια εποχή που αυτό το είδος είχε στην Αίγυπτο τρομερή ζήτηση, καθώς μ’ αυτά κεντούσαν τα χρυσοποίκιλτα ενδύματα της αιγυπτιακής αριστοκρατίας. Το ξεκίνημα της δουλειάς συνέπεσε με το γάμο ενός σημαντικού προσώπου, ενός μεγάλου Αιγυπτίου πασά. Σπουδαίο γεγονός για την αλεξανδρινή κοινωνία. Όλοι οι μεγιστάνες έσπευσαν να φροντίσουν για την ανανέωση της γκαρνταρόμπας τους και να εξασφαλίσουν την πολυτελή εμφάνιση τους στις εορταστικές εκδηλώσεις. Ο Αβέρωφ βρήκε την ευκαιρία να ξεπουλήσει γρήγορα το πρώτο εμπόρευμα του, στη καλύτερη δυνατή τιμή. Αυτά ήταν τα πρώτα καλά λεφτά και η καλή αρχή. Ο σεφτές που θα λέγαμε. Το 1870 ο ανήσυχος Ηπειρώτης ήταν πλέον ο πλουσιότερος έμπορος της Αιγύπτου αλλά και ένας μεγάλος ευεργέτης. Η γενέτειρα του, το Μέτσοβο, είχε αλλάξει μορφή. Δρόμοι, πλατείες, μαρμάρινες βρύσες, εκκλησίες, σχολεία, ένα οικοτροφείο και πολλά άλλα ευαγή ιδρύματα είχαν δημιουργηθεί με τα μυθικά ποσά που έστελνε διαρκώς. Η Ελληνική Κοινότητα της Αλεξάνδρειας είχε αναπτυχθεί σημαντικά, αφού ο Αβέρωφ φρόντισε να εξοφλήσει όλα τα χρέη της. Οι Αιγυπτιώτες συμπατριώτες μας είχαν αποκτήσει μεγάλο και υπερσύγχρονο νοσοκομείο, πλήθος σχολεία, εκκλησίες με πρώτη από όλες το μεγαλοπρεπή Ναό του Ευαγγελισμού. Ο πάμπλουτος Αιγυπτιώτης δεν περιορίζεται μόνα σ’ αυτά. Στέλνει χρήματα βοηθώντας την Επανάσταση στην Κρήτη, κτίζει το μέγαρο της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων, ολοκληρώνει την ανέγερση του Πολυτεχνείου και προσφέρει ένα εκατομμύριο χρυσά φράγκα για την αναμόρφωση και το ξανακτίσιμο του αρχαίου σταδίου μας για τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες. Χρειάζονται πολλές σελίδες για να περιγράψουμε τις ευεργεσίες του!
Όσο και να φαίνεται παράξενο ο Γεώργιος Αβέρωφ ζούσε μια ζωή λιτή, χωρίς πολυτέλειες και χλιδή, και πρόσεχε πολύ τον «παρά» του. Δεν ήταν ένας άνθρωπος που αψηφούσε το χρήμα. Όποιος δημιουργεί μόνος του μια περιουσία, την πονά πολύ περισσότερο από εκείνον που τη βρίσκει έτοιμη. Γι’ αυτόν κάθε δαπάνη ήθελε να πιάνει τόπο. Παλιοί Ηπειρώτες διηγούνται ότι μια μέρα τον επισκέφθηκαν απεσταλμένοι του Ναυτικού μας για να του ζητήσουν τη συνδρομή του για την ανανέωση του Στόλου. Ο Αβέρωφ δεν ήξερε τον σκοπό της επισκέψεως. Προτού αρχίσει η συζήτηση, οι «μουσαφιραίοι», δηλαδή οι επισκέπτες, ζήτησαν σπίρτα για να ανάψουν τα τσιγάρα τους. Τότε άκουσαν μ’ έκπληξη τους τον πάμπλουτο οικοδεσπότη να τους λέει ότι δεν χρειάζεται να χαλάσουν σπίρτα αφού μπορούσαν κάλλιστα να χρησιμοποιήσουν τη φωτιά από το μαγκάλι. Αν είναι αλήθεια αυτή η ιστορία, σίγουρα οι απεσταλμένοι του Ναυτικού θα έμειναν με το στόμα ανοικτό. Ίσως μάλιστα ν’ άρχισαν να αμφιβάλουν και για όσα είχαν ακούσει για τη γενναιοδωρία του. Δεν ήταν δυνατόν αυτός ο άνθρωπος να είχε χαρίσει τόσα και τόσα χρήματα για ευεργεσίες. Ίσως μάλιστα να σκέφτηκαν: «Μα αυτός ο γεροτσιγκούνης θα δώσει λεφτά για το Στόλο μας;» Φαντάζεται κανείς όμως πόσο μεγάλη θα έγινε η απορία τους όταν τον άκουσαν να λέει: «Αφήνω εις το Έθνος το 20% της περιουσίας μου, ίνα ναυπηγήσει ένα ισχυρόν καταδρομικόν πλοίον…». Ο σπουδαίος αυτός Ηπειρώτης δεν ήξερε μόνο να κερδίζει χρήματα. Ήξερε να τα διαθέτει απλόχερα εκεί που έπρεπε!
Όπως είπαμε από το κληροδότημα Γεωργίου Αβέρωφ διατέθηκαν 8.000.000 χρυσές δραχμές. Πώς καλύφθηκε όμως το υπόλοιπο ποσό των 14.300.000; Είναι γεγονός ότι η Ελληνική Κυβέρνηση είχε βρεθεί σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Το ποσό ήταν μεγάλο και η αγορά αυτή θα έθετε εκτός ολόκληρο τον οικονομικό προγραμματισμό του Κράτους. Γι’ αυτό και παρά τις έντονες πιέσεις του Πρωθυπουργού Κ. Μαυρομιχάλη, ο Υπουργός των Οικονομικών Αθ. Ευταξίας εξεδήλωσε αδυναμία. Σαν από μηχανής θεός εμφανίσθηκε ο τότε Ανθυποπλοίαρχος Περικλής Αργυρόπουλος. Αυτός που αργότερα βύθισε το Τουρκικό πολεμικό TRABZON (Τραπεζούς) στον όρμο Κυδωνιών στις 10 Νοεμβρίου του 1912. Ο Αξιωματικός αυτός φαίνεται να είχε πολύ αναπτυγμένη πρωτοβουλία από πολύ νωρίς. Ανησυχώντας για το ενδεχόμενο αγοράς του σπουδαίου αυτού πλοίου από τους Τούρκους, έτρεξε στον συγγενή του Νάνο Βαλαωρίτη που ήταν Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Ο άνθρωπος αυτός αγαπούσε πολύ το Ναυτικό αλλά και τη θάλασσα. Τραγική ειρωνεία ο θάνατος του από πνιγμό σε ναυτικό ατύχημα! Ο Ανθυποπλοίαρχος εξέθεσε σ’ αυτόν την ανάγκη αγοράς του πλοίου αλλά και την έλλειψη των αναγκαίων χρημάτων. Ο Βαλαωρίτης δεν σκέφθηκε πολύ. Αμέσως συνέταξε επιστολή προς τον Πρωθυπουργό αναλαμβάνοντας την ευθύνη για την καταβολή του αναγκαίου ποσού. Τρελός από τη χαρά του ο νεαρός Ανθυποπλοίαρχος έτρεξε στο σπίτι του Πρωθυπουργού κρατώντας στο χέρι του την πολύτιμη επιστολή. Έφθασε στην κατάλληλη στιγμή. Την ώρα του Υπουργικού Συμβουλίου, γι’ αυτό και η απόφαση ελήφθη αμέσως. Ένας άλλος Αξιωματικός, για τον οποίο θα μιλήσουμε παρακάτω, ο Πλωτάρχης Π. Κοντόσταυλος έφυγε αμέσως για το Λιβόρνο για τις τελικές διαπραγματεύσεις της αγοράς του πλοίου.
Η οικογένεια Κοντόσταυλου προερχόταν από την Κωνσταντινούπολη και ήταν αρχοντική με βαθιές ρίζες στην Μεσαιωνική Αυτοκρατορία μας. Ο πατέρας του ονομαζόταν Όθων και ήταν μεγαλοεπιχειρηματίας. Παππούς του ήταν ο Αλέξανδρος Κοντόσταυλος που υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρίας και είχε συμβάλει στον Αγώνα, μεταφέροντας με τα δικά του πλοία πυρομαχικά και άλλα εφόδια στην επαναστατημένη Ελλάδα. Με την απελευθέρωση διετέλεσε Βουλευτής, Υπουργός και Πρόεδρος της Βουλής. Είναι αυτός που εισηγήθηκε τον «φοίνικα» σαν πρώτο νόμισμα του νεοσύστατου τότε Ελληνικού Κράτους. Ο τότε Πλωτάρχης Πανταλέων (Παντιάς) Κοντόσταυλος είχε γεννηθεί στη Μασσαλία της Γαλλίας στις 7 Αυγούστου του 1867. Εισήλθε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1884 αμέσως με την ίδρυση της και αποφοίτησε το 1888. Είχε υπηρετήσει στο Γαλλικό Στόλο της Άπω Ανατολής και πολέμησε ηρωικά στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897, ως Ύπαρχος του τορπιλοβόλου ΚΑΝΑΡΗΣ. Στη συνέχεια είχε διατελέσει Κυβερνήτης του αντιτορπιλικού ΘΥΕΛΛΑ. Ήταν ένας γενναίος Αξιωματικός και χαρακτηριζόταν για το ήθος του και για την ευσυνειδησία του. Στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για τον ΑΒΕΡΩΦ όμως, όλους τους περίμενε μια απροσδόκητη έκπληξη. Τελείως απροκάλυπτα ζήτησε να μάθει ποια θα ήταν η «προμήθεια» του. Πόση θα ήταν η «μίζα» του ή το «λάδωμα» του όπως θα λέγαμε σήμερα. Τους ρώτησε «και εγώ τι θα πάρω;» όπως θα λέγαμε σε σύγχρονη νεοελληνική μετάφραση. Όλοι πάγωσαν. Δεν ήξεραν τι να πουν. Τα βλέμματα άρχισαν να διασταυρώνονται και επικράτησε μεγάλη αμηχανία, καθώς ο Πλωτάρχης συνέχισε επιμένοντας στο ερώτημα του. Τελικά, ο αντιπρόσωπος των ναυπηγείων αναγκάσθηκε ν’ απαντήσει: «Τόσα και τόσα θα πάρετε κύριε Πλωτάρχα! Σε ποιο λογαριασμό θα θέλατε να σας τα καταθέσουμε;» φαίνεται να του είπε. Εκείνη τη στιγμή ένα αινιγματικό μειδίαμα φώτισε το πρόσωπο του Κοντόσταυλου. Η απάντηση ήταν έτοιμη. Όχι βέβαια! Δεν επιθυμούσε το ποσό αυτό να περάσει σε προσωπικό του λογαριασμό. Ήταν σαφέστατος αλλά και λακωνικότατος: «Το ποσό αυτό να εκπέσει από το τίμημα!». Όλοι οι παριστάμενοι έμειναν άφωνοι ! Γι’ αυτό ήθελε ο Πλωτάρχης Π. Κοντόσταυλος να ξέρει τι του «αναλογεί». Για ν’ αφαιρεθεί από το κόστος της αγοράς του πλοίου. Μ’ αυτό τον τρόπο ο έντιμος Αξιωματικός δεν φρόντισε απλά και μόνο να στοιχίσει λίγο φθηνότερα το θωρηκτό που δόξασε αργότερα την Ελλάδα. Φρόντισε να μας δώσει και ένα σπουδαίο μάθημα ήθους και ευσυνειδησίας.
Η αγορά του θωρηκτού έγινε στις 30 Νοεμβρίου του 1909 και καθελκύστηκε στις 12 Μαρτίου του 1910. Παραλήφθηκε στις 16 Μαΐου του 1911, με πρώτο Κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Ι. Δαμιανό. Το παρθενικό του ταξίδι έγινε από το Λιβόρνο στο Πόρτσμουθ, όπου έλαβε μέρος στις εορταστικές εκδηλώσεις της στέψης του Βασιλέως Γεωργίου Ε’ της Μεγάλης Βρετανίας. Παρέμεινε λίγο καιρό στην Αγγλία και εφοδιάστηκε με πυρομαχικά. Στις 20 Αυγούστου του ιδίου έτους με νέο Κυβερνήτη τον Πλοίαρχο Παύλο Κουντουριώτη, το μετέπειτα θρυλικό Ναύαρχο, απέπλευσε με προορισμό την Ελλάδα. Αρκετές μέρες μετά, στις 1 Σεπτεμβρίου κατέπλευσε στο Φάληρο. Η υποδοχή ήταν κάτι που δεν είχε προηγούμενο. Ο Στόλος μας παρατεταγμένος χαιρετούσε με ενθουσιασμό. Πλήθος πλοίων και πλοιαρίων της περιοχής σφύριζε χαρμόσυνα για το καλωσόρισμα. Ο κόσμος από τη στεριά ζητωκραύγαζε. Ήταν κάτι το καταπληκτικό! Σαν να γνώριζαν ποια θα ήταν η τύχη αυτού του πλοίου και πόσο θα συνδεόταν τόσο γερά με την ένδοξη Ιστορία μας.
Στον Πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο, ο ΑΒΕΡΩΦ πήρε το βάπτισμα του πυρός ως ναυαρχίδα του Στόλου μας, με Αρχηγό τον Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Κυβερνήτης του Πλοίου και Αρχιεπιστολέας του Αρχηγού ήταν ο Αντιπλοίαρχος Σοφοκλής Δούσμανης, συμμαθητής και φίλος του Π. Κοντόσταυλου. Στις 5 Οκτωβρίου του 1912 αμέσως με την κήρυξη του πολέμου, ο ΑΒΕΡΩΦ επικεφαλής του Στόλου απέπλευσε από τον όρμο Φαλήρου. Ο ελληνικός Στόλος όργωσε κυριολεκτικά το Αιγαίο, ελευθερώνοντας τα σκλαβωμένα νησιά μας και σημαντικά λιμάνια της Βορείου Ελλάδας. Καθοριστικός ήταν ο ρόλος του ΑΒΕΡΩΦ στις ναυμαχίες Έλλης και Λήμνου στις 3 Δεκεμβρίου 1912 και 5 Ιανουαρίου 1913 αντίστοιχα. Η ορμητικότητα του γενναίου Ναυάρχου και η άριστη αξιοποίηση του υπερσύγχρονου για εκείνη την εποχή υλικού, έφεραν τα καλύτερα αποτελέσματα. Σωστά λοιπόν οι Τούρκοι το ονόμασαν «σεϊτάν παπόρ», δηλαδή διαβολικό καράβι.
Πέρα όμως από την ικανότητα και την άριστη αξιοποίηση του υλικού, υπήρχε και κάτι άλλο. Ο Κουντουριώτης διέθετε μεγάλη Πίστη και ήξερε να εμπνέει τα πληρώματα. Με την πολεμική έγερση όλοι τον είδαν με ενθουσιασμό να περιφέρεται σεμνά όλες τις θέσεις μάχης φέροντας Σταυρό από τον Πανάγιο Τάφο, συνοδευόμενος από τον Αρχιμανδρίτη Στρατιωτικό Ιερέα του Στόλου Δ. Δάφνο και το Ύπαρχο Πλωτάρχη Κωνσταντίνο Βούλγαρη. Περίφημο είναι και το σήμα που εξέπεμψε ο Ναύαρχος όταν άρχισε η πρώτη ναυμαχία: «Με την δύναμιν του Θεού και τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν προς τη νίκην εναντίον του εχθρού του Γένους».
1913 -Ελληνοβουλγαρικός Πόλεμος. Το ΑΒΕΡΩΦ και πάλι παρόν, στις ηρωικές επάλξεις του καθήκοντος. Επικεφαλής του ελληνικού Στόλου παραπλέει τα Μακεδονικά και Θρακικά παράλια σπέρνοντας τον πανικό στον εχθρό. Το Μάρτιο του 1919 συναντάμε το ΑΒΕΡΩΦ μαζί με το επίσης θωρηκτό ΛΗΜΝΟΣ να πλέει στον Εύξεινο Πόντο υποστηρίζοντας την αποχώρηση των στρατευμάτων μας από την Ουκρανία και την Κριμαία. Αγέρωχο συνεχίζει την πολεμική του δράση και κατά του προαιώνιου εχθρού. Μέχρι το τέλος του Ιουλίου 1919 είχε απελευθερωθεί ολόκληρη η Ανατολική Θράκη. Πρωταγωνιστής και πάλι το ηρωικό μας πλοίο στην κατάληψη της Πανόρμου, της Ηράκλειας, της Ραιδεστού και της Μήδειας. Στη συνέχεια ακολούθησε μια μικρή ανάπαυλα, ένα ταξίδι στη Μάλτα όπου παρέμεινε για επισκευές. Στις 21 Ιουλίου 1920 όμως επιβαίνοντος του Βασιλέως Αλεξάνδρου πλέει στο Βόσπορο. Οι στιγμές ήταν συγκινητικές. Ήταν κάτι το εκπληκτικό να ακούει κανείς όλα τα συμμαχικά πολεμικά πλοία ν’ αποδίδουν τιμές ανακρούοντας τον Ελληνικό Εθνικό Ύμνο και να βλέπει το ένδοξο πλοίο μας να αγκυροβολεί απέναντι από την Αγία Σοφία. Το ημερολόγιο έγραφε: «15.05: εν όψει Αγίας Σοφίας. Διερχόμεθα συνεχώς προ των Αγγλικών πολεμικών αποδιδόντων τας κεκανονονισμένας τιμάς και παιανιζόντων τον Εθνικόν μας Υμνον».
Ο ΑΒΕΡΩΦ με ορμητήριο την Κωνσταντινούπολη, συνέχισε την πολεμική του δράση εκτελώντας πολεμικές περιπολίες στον Εύξεινο Πόντο. Στις 25 Μαΐου του 1922 βομβάρδισε τη Σαμψούντα πετυχαίνοντας σημαντικούς στρατιωτικούς στόχους. Το πλήρωμα του έζησε ημέρες δόξας, που όμως δεν κράτησαν πολύ. Τον Αύγουστο του 1922, ο Στρατός μας στη Μικρά Ασία άρχισε να υποχωρεί και στις 14 Σεπτεμβρίου ο ΑΒΕΡΩΦ αναγκάζεται να αποπλεύσει για πάντα από τη Βασιλίδα των Πόλεων. Ακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή. Το ένδοξο πλοίο μας συνέβαλε σημαντικά στις προσπάθειες διαφυγής των προσφύγων, διασώζοντας πολλούς εξ αυτών από την τουρκική θηριωδία. Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο γηραιός πια ΑΒΕΡΩΦ συμμετείχε πάλι ενεργά στους αγώνες του Ναυτικού μας. Κυριότερη αποστολή του ήταν η προστασία των νηοπομπών στον Ινδικό Ωκεανό. Δυστυχώς ακολούθησαν και οι μαύρες μέρες. Τον Απρίλιο του 1944 και ενώπιον του εχθρού μάλιστα, εκδηλώθηκε ανταρσία των Κομμουνιστών στα Ελληνικά Πολεμικά Πλοία. Το ίδιο και στον ΑΒΕΡΩΦ. Ήταν μεγάλη ντροπή! Εκείνη τη στιγμή έπρεπε όλοι μας να είμαστε ενωμένοι και να αγωνιζόμαστε για την ελευθερία της Πατρίδας μας. Ευτυχώς όμως μια ομάδα Ελλήνων Αξιωματικών, το ηρωικό Άγημα Εμβολής τη νύκτα της 23ης Απριλίου του 1944, επέτυχε με μεγάλες θυσίες την καταστολή του κινήματος και την επαναφορά των πληρωμάτων στη στρατιωτική τάξη. Μετά απ’ όλα αυτά, το Πλοίο πιστό πια στο καθήκον συνέχισε την υπηρεσία του μέχρι το τέλος του πολέμου.
Στο σημείο αυτό είναι απαραίτητη και μία ακόμη σύντομη αναφορά στο Π. Κοντόσταυλο. Το 1910, σαν Αντιπλοίαρχος πια, παραιτήθηκε από τις τάξεις του Ναυτικού για να πολιτευθεί στην οικογενειακή του πολιτική περιφέρεια. Εκλέχθηκε Βουλευτής Καρυστίας με μεγάλη πλειοψηφία. Η παρουσία του στην Ελληνική Βουλή ήταν ανάλογη του ήθους και της ευσυνειδησίας που διακρίνει τους στρατιωτικούς σε κάθε τους ενασχόληση. Δεν έμεινε όμως πολύ σ’ αυτή τη θέση. Το προανάκρουσμα των Βαλκανικών Πολέμων τον βρήκε να κάθεται άβολα στα έδρανα της Βουλής. Ήξερε ότι η Πατρίδα τον χρειαζόταν άμεσα και ακούγοντας όλο και πιο κοντά να πλησιάζει ο γνώριμος σ’ αυτόν ήχος από τα τύμπανα του πολέμου, έσπευσε να παρουσιασθεί στο Ναυτικό ζητώντας μια θέση στο Στόλο. Ήθελε να κάνει και αυτός το καθήκον του με το πρώτο σάλπισμα. Τον περίμενε μια απερίγραπτη χαρά. Επανήλθε στην ενέργεια και μάλιστα ως Κυβερνήτης στο θωρηκτό ΥΔΡΑ, που ήταν ένα από τα μεγαλύτερα πλοία του Στόλου και υπαγόταν στην Μοίρα Θωρηκτών με Διοικητή τον Πλοίαρχο Πέτρο Γκίνη. Μ’ αυτό διακρίθηκε καταναυμαχώντας τους Τούρκους μαζί με τους συμπολεμιστές του στις ναυμαχίες Έλλης και Λήμνου, κάτω από τις διαταγές του Ναύαρχου Π. Κουντουριώτη. Μ’ αυτό έλαβε μέρος και σε πολλές άλλες ηρωικές επιχειρήσεις, όπως στην απελευθέρωση της Λήμνου, της Θάσου και της Λέσβου. Στη συνέχεια, δηλαδή κατά τον Ελληνοβουλγαρικό Πόλεμο Π. Κοντόσταυλος που είχε προαχθεί σε Πλοίαρχο διετέλεσε σύνδεσμος του Πολεμικού Ναυτικού με το Γενικό Στρατηγείο του Βασιλέως Κωνσταντίνου Α’. Με την επικράτηση όμως του Ελευθερίου Βενιζέλου τον Ιούνιο του 1917, ο Κοντόσταυλος ως προσκείμενος στον Βασιλέα, συνελήφθηκε και φυλακίσθηκε σαν πολιτικός κρατούμενος στη φυλακή Ιτζεδδίν στα Χανιά και κατόπιν ως έγκλειστος στο σπίτι του στην Αίγινα. Η παραμονή στη φυλακή είχε κλονίσει σημαντικά την υγεία του. Γι’ αυτό, λίγο καιρό μετά στις 11 Μαΐου 1922, πέθανε σε ηλικία 55 ετών.
Το 1952 το θρυλικό θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ παροπλίσθηκε και μέχρι το 1983 αναπαύθηκε στα ήρεμα νερά του Πόρου. Σήμερα μετά την αναπαλαίωση του, στέκει υπερήφανο για την παλιά του δόξα σαν Πλοίο – Μουσείο στον όρμο Φαλήρου, για να μας θυμίζει τον ηρωισμό των γενναίων ναυμάχων μας, τη μεγαλοψυχία των εθνικών μας ευεργετών, το ήθος και την εντιμότητα του Πλοιάρχου Π. Κοντόσταυλου! Η φωτογραφία μάλιστα αυτού του εντιμότατου και ευσυνείδητου Αξιωματικού, νομίζω πως θα έπρεπε να τοποθετηθεί σε περίοπτη θέση σ’ όλες τις Δημόσιες Υπηρεσίες της χώρας μας, ειδικά μάλιστα σ’ όσες έχουν σχέση με τη διαχείριση του χρήματος που προέρχεται από το υστέρημα των εντίμως μοχθούντων Ελλήνων πολιτών.
