Δεν είναι η πρώτη φορά δυστυχώς, που οι Έλληνες Ομογενείς αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα του Νείλου και των Πυραμίδων, στην οποία όπως φαίνεται, οι Φαραώ δεν έπαψαν ποτέ να κυβερνούν.
Στα βάθη των αιώνων, στην εποχή ακόμη των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ανάγεται η ελληνική παρουσία στην Αίγυπτο, η οποία πέρασε από ποικίλες διακυμάνσεις: από τους Ελληνιστικούς Χρόνους, όταν οι βασιλιάδες της δυναστείας των Πτολεμαίων, είχαν ελληνική καταγωγή και συνείδηση, μέχρι τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Περίοδο, όταν τα ελληνικά συνέχισαν να είναι η επίσημη γλώσσα (για περίπου 1000 χρόνια, συνολικά) μέχρι τους 'Άραβες του 7ου αιώνα μ.Χ., όπως μαρτυρούν όλοι οι ιστορικοί, που έχουν μελετήσει την ιστορία αυτού του τόπου...»
Στη νεότερη ιστορία, οι πρώτοι Έλληνες άρχισαν να εγκαθίστανται σποραδικά στην Αίγυπτο στις αρχές του 19ου αιώνα. Μαζικό μεταναστευτικό ρεύμα ωστόσο, άρχισε να σημειώνεται μετά την έναρξη της επανάστασης και κυρίως ανάμεσα στο 1830 και το 1881, λόγω της δυσπραγίας και της ανέχειας που επικρατούσε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
Ο Μωχάμετ Άλι -ο τότε διοικητής της Αιγύπτου- άλλωστε, είχε θεσπίσει μια σειρά ευνοϊκών μέτρων προκειμένου να προσελκύσει εμπόρους από το εξωτερικό, ο ίδιος μάλιστα συμπαθούσε ιδιαίτερα τους Έλληνες, ενθαρρύνοντας τον αγώνα τους, αφού και η Αίγυπτος ήδη είχε ξεκινήσει διαδικασία απεξάρτησης από τον Σουλτάνο.
Κατά τον 19ο αιώνα, οπότε εκδηλώνεται κύμα μετανάστευσης Ελλήνων στην Αίγυπτο, δημιουργήθηκαν και οι πρώτες αμιγώς ελληνικές κοινότητες, με εθνική συνείδηση, καθώς η φιλόξενη γη της Αιγύπτου προσέφερε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, από την υπόδουλη στον οθωμανικό ζυγό πατρίδα. "Πρεσβυγενής Κοινότης", όμως, αποκαλείται αυτή της Αλεξάνδρειας, καθώς είναι η πρώτη στην ιστορία του Αιγυπτιώτη Ελληνισμού, με έτος ίδρυσης το 1843.
Η ανοδική πορεία της ελληνικής παροικίας είναι ραγδαία, καθώς αρχίζει η ανέγερση σχολείων, νοσοκομείων, εκκλησιών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, ενώ ο κόσμος οργανώνεται σε συλλόγους και σωματεία. Ο δαιμόνιος ελληνικός νους σε συνάρτηση με σκληρή δουλειά, θα καταφέρει σταδιακά να μετακυλήσει το μεγαλύτερο μέρος της αιγυπτιακής Οικονομίας στα χέρια των Ομογενών, δημιουργώντας παράλληλα μια εύρωστη παροικία στην οποία θα ανθίσουν, όχι μόνο το εμπόριο και η βιομηχανία, αλλά και τα Γράμματα και οι Τέχνες.
Το διάστημα μεταξύ 1880 και 1920 σημειώθηκε η μεγαλύτερη οικονομική ανάπτυξη των Ελλήνων της Αιγύπτου, που κατάφεραν να αναδειχτούν σε κυρίαρχη δύναμη, με έντονη οικονομική, πνευματική και κοινωνική δράση. Εκεί ανέπτυξαν δράση και αρκετοί από τους μεγάλους εθνικούς μας ευεργέτες, που λάμπρυναν της σελίδες της ελληνικής ιστορίας.
Ας σημειωθεί εδώ ότι η πρώτη Τράπεζα στην Αίγυπτο, ήταν αυτή που δημιούργησε η οικογένεια Συναδινού με την επωνυμία «Αγγλο-Αιγυπτιακή Τράπεζα», ενώ από Έλληνες δημιουργήθηκαν και η «Τράπεζα της Αλεξανδρείας» καθώς και η «Γενική Τράπεζα της Αλεξανδρείας».
Η πνευματική ζωή των Αιγυπτιωτών Ελλήνων, καταύγαζε και την μητροπολιτική Ελλάδα, με κορυφαίο το μεγάλο της τέκνο, τον Κωνσταντίνο Καβάφη, ενώ υπήρξαν και πολλοί άλλοι διανοούμενοι όπως ο πεζογράφος Νίκος Νικολαίδης, ο Στρατής Τσίρκας, ο Τίμος Μαλάνος, ο Πέτρος Μάγνης, η Μαρία Ιορδανίδου. Επίσης, καλλιτεχνικοί δημιουργοί, όπως οι ζωγράφοι Κ. Παρθένης και Δ. Λίτσας, οι γλύπτες Α. Λαζαρίδης και Θ. Θωμόπουλος και στο χώρο της μουσικής οι Τζίνα Μπαχάουερ, ο Μάνος Λοίζος και ο Γιάννης Χρήστου, ενώ μια πλειάδα ευεργετών θα αναδυθεί από τους κόλπους της ελληνικής κοινότητας, όπως οι Τοσίτσας, Μπενάκης, Στουρνάρας, Αβέρωφ.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων στην Αίγυπτο έφθασε, ίσως και να ξεπέρασε, τις 180.000. Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών, σε μια πρώτη επίσημη απογραφή της Αιγύπτου, το 1907, οι κατέχοντες επισήμως την ελληνική υπηκοότητα κάτοικοι της χώρας ανέρχονταν σε 132.947, στους οποίους προστέθηκαν άλλες 40.000, προερχόμενοι από εδάφη υπό τουρκική κατοχή και άλλες 30.000 μη αναγνωρισμένης υπηκοότητας, πλην ελληνόφωνοι.
Η παροικία, συνέχισε να ακμάζει και να ευημερεί, με εξαίρεση τις δύσκολες μέρες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Γύρω στη δεκαετία του 1940, επέρχεται η πτώση και ο μαρασμός, με καθοριστικές για τον ελληνισμό της Αιγύπτου καταστάσεις, που σηματοδοτήθηκε από πολεμικές επιχειρήσεις.
Μοιραίο έτος για την παροικιακή διάλυση υπήρξε το 1952, όταν ο Νάσσερ, ανέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία, στις 23 Ιουλίου, εξορίζοντας τον βασιλιά Φαρούκ και δημιουργώντας ένα αστυνομευόμενο κράτος. Το 1956 ανακοίνωσε το νέο Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο η Αίγυπτος γινόταν σοσιαλιστικό αραβικό κράτος με μονοκομματικό πολιτικό σύστημα και επίσημη θρησκεία τον ισλαμισμό.
Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τον ελληνισμό της Αιγύπτου. Ο δικτάτορας προσπαθεί να απαλλαγεί από τις ξένες μειονότητες, θέλοντας να ενισχύσει το αμιγές αραβικό στοιχείο του κράτους, με σύνθημα: «Η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγύπτιους». Στόχος του η εθνικοποίηση των περιουσιών τους, θεσπίζοντας παράλληλα μεταρρύθμιση βάσει της οποίας απαγορευόταν σε κάθε ιδιώτη να κατέχει πάνω από 104 εκτάρια γης.
Πράγματι, οι εθνικοποιήσεις, μεταξύ των οποίων και της βιομηχανίας βάμβακος, στην οποία διέπρεπαν οι Έλληνες, αλλά και σταδιακά όλων των υπόλοιπων κλάδων της Οικονομίας, κορυφώνονται μέσα στην δεκαετία 1955 – 1965, με αποτέλεσμα οι Ομογενείς, στερημένοι από τις περιουσίες τους, να εγκαταλείψουν ομαδικά την Αίγυπτο, άλλοι επαναπατριζόμενοι και άλλοι εγκαθιστάμενοι στη Νότια Αφρική, την Αυστραλία και την Αμερική.
Περίπου 3.800 Έλληνες ζουν σήμερα στην Αίγυπτο, κυρίως στην Αλεξάνδρεια, το Κάιρο, αλλά και την Ισμαηλία και το Πορτ-Σαΐντ, όπου υπάρχουν οργανωμένες ελληνικές κοινότητες, όπως και μεμονωμένα άτομα στο Σινά και την Άνω Αίγυπτο.
Οι Ελληνικές Κοινότητες κατέχουν σήμερα σημαντικότατα περιουσιακά στοιχεία, τα οποία προσπαθούν να εκμεταλλευτούν, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ενώ προβαίνουν σε σημαντικές για την παροικιακή ζωή εκδηλώσεις, οι οποίες κρατούν υψηλό το ηθικό και το πνεύμα των ομογενών. Συντηρούν, επίσης, ιδρύματα παροχής βοήθειας σε αναξιοπαθούντες και τροφοδοτούν με έμψυχο υλικό τα Ελληνικά Σχολεία και τους ευάριθμους Συλλόγους, Συνδέσμους, Ομίλους και Αδελφότητες.
Οι σημαντικότερες οργανώσεις των Ελλήνων στην Αίγυπτο σήμερα είναι: η Ελληνική Κοινότητα Αλεξάνδρειας (1843), η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου, η οποία ιδρύθηκε το 1904, ενώ από το 1856 έως και το 1904 λειτουργούσε ανεπίσημα με την επωνυμία «Ελληνορθόδοξη Κοινότητα», οι Ελληνικοί Ναυτικοί Όμιλοι Αλεξανδρείας και Καΐρου (1930), τα Ελληνικά Εμπορικά Επιμελητήρια Καΐρου και Αλεξανδρείας, η Ένωση Νεολαίας Ελλήνων Αλεξανδρείας, ο Σύλλογος Ελληνικής Νεολαίας Καΐρου και η Αμπέτειος Σχολή Καΐρου.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει από Έλληνες, εντός Αιγύπτου, αρκετές επενδύσεις σε διάφορους τομείς με σημαντικά αποτελέσματα και πολύ θετικές προοπτικές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο όμιλος Βαρδινογιάννη, ο οποίος επιχειρεί και γεωτρήσεις για πετρέλαιο και ο ιδιοκτήτης της Χαρτοποιίας Θράκης, κ. Ζερίτης. Η επιχείρηση του κ. Ζερίτη με την επωνυμία «Flora-Pyramis», έχει έντονη την παρουσία της στην αιγυπτιακή αγορά (παράγει χαρτομάνδηλα, χαρτιά κουζίνας, ακόμη και χαρτί υγείας, παρά τη θρησκευτική αντίληψη και νοοτροπία των Αιγυπτίων).
Με την επανάσταση που ξέσπασε πρόσφατα, έφυγαν από την Αλεξάνδρεια εκατόν ογδόντα Έλληνες. Μια καθόλου ευκαταφρόνητη περιουσία ωστόσο, τόσο της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, όσο και της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας, παραμένει σε αιγυπτιακό έδαφος με άγνωστη τύχη, γιατί η αλήθεια είναι ότι οι επαναστάσεις στα αραβικά κράτη, κανείς δεν ξέρει τι αποτελέσματα θα φέρουν, για να μην αναφέρουμε τα ελληνικά ευαγή ιδρύματα (βακούφια) της Τουρκίας, που κατέληξαν στα χέρια του τουρκικού Δημοσίου.
Στα βάθη των αιώνων, στην εποχή ακόμη των επιγόνων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ανάγεται η ελληνική παρουσία στην Αίγυπτο, η οποία πέρασε από ποικίλες διακυμάνσεις: από τους Ελληνιστικούς Χρόνους, όταν οι βασιλιάδες της δυναστείας των Πτολεμαίων, είχαν ελληνική καταγωγή και συνείδηση, μέχρι τη Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Περίοδο, όταν τα ελληνικά συνέχισαν να είναι η επίσημη γλώσσα (για περίπου 1000 χρόνια, συνολικά) μέχρι τους 'Άραβες του 7ου αιώνα μ.Χ., όπως μαρτυρούν όλοι οι ιστορικοί, που έχουν μελετήσει την ιστορία αυτού του τόπου...»
Στη νεότερη ιστορία, οι πρώτοι Έλληνες άρχισαν να εγκαθίστανται σποραδικά στην Αίγυπτο στις αρχές του 19ου αιώνα. Μαζικό μεταναστευτικό ρεύμα ωστόσο, άρχισε να σημειώνεται μετά την έναρξη της επανάστασης και κυρίως ανάμεσα στο 1830 και το 1881, λόγω της δυσπραγίας και της ανέχειας που επικρατούσε στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
Ο Μωχάμετ Άλι -ο τότε διοικητής της Αιγύπτου- άλλωστε, είχε θεσπίσει μια σειρά ευνοϊκών μέτρων προκειμένου να προσελκύσει εμπόρους από το εξωτερικό, ο ίδιος μάλιστα συμπαθούσε ιδιαίτερα τους Έλληνες, ενθαρρύνοντας τον αγώνα τους, αφού και η Αίγυπτος ήδη είχε ξεκινήσει διαδικασία απεξάρτησης από τον Σουλτάνο.
 |
| Η στέγη του Ναού του Ευαγγελισμού στην Αλεξάνδρεια |
Η ανοδική πορεία της ελληνικής παροικίας είναι ραγδαία, καθώς αρχίζει η ανέγερση σχολείων, νοσοκομείων, εκκλησιών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων, ενώ ο κόσμος οργανώνεται σε συλλόγους και σωματεία. Ο δαιμόνιος ελληνικός νους σε συνάρτηση με σκληρή δουλειά, θα καταφέρει σταδιακά να μετακυλήσει το μεγαλύτερο μέρος της αιγυπτιακής Οικονομίας στα χέρια των Ομογενών, δημιουργώντας παράλληλα μια εύρωστη παροικία στην οποία θα ανθίσουν, όχι μόνο το εμπόριο και η βιομηχανία, αλλά και τα Γράμματα και οι Τέχνες.
 |
| Το Ελληνικό Νοσοκομείο Αλεξανδρείας (1932) |
Ας σημειωθεί εδώ ότι η πρώτη Τράπεζα στην Αίγυπτο, ήταν αυτή που δημιούργησε η οικογένεια Συναδινού με την επωνυμία «Αγγλο-Αιγυπτιακή Τράπεζα», ενώ από Έλληνες δημιουργήθηκαν και η «Τράπεζα της Αλεξανδρείας» καθώς και η «Γενική Τράπεζα της Αλεξανδρείας».
 |
| Μαθήτριες Ελληνικού Σχολείου |
 |
| Ο Ελ. Βενιζέλος στην Αίγυπτο το 1915 |
Μοιραίο έτος για την παροικιακή διάλυση υπήρξε το 1952, όταν ο Νάσσερ, ανέλαβε πραξικοπηματικά την εξουσία, στις 23 Ιουλίου, εξορίζοντας τον βασιλιά Φαρούκ και δημιουργώντας ένα αστυνομευόμενο κράτος. Το 1956 ανακοίνωσε το νέο Σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο η Αίγυπτος γινόταν σοσιαλιστικό αραβικό κράτος με μονοκομματικό πολιτικό σύστημα και επίσημη θρησκεία τον ισλαμισμό.
 |
| Η Αλεξάνδρεια το 1932 |
Από το σημείο αυτό και μετά αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση για τον ελληνισμό της Αιγύπτου. Ο δικτάτορας προσπαθεί να απαλλαγεί από τις ξένες μειονότητες, θέλοντας να ενισχύσει το αμιγές αραβικό στοιχείο του κράτους, με σύνθημα: «Η Αίγυπτος ανήκει στους Αιγύπτιους». Στόχος του η εθνικοποίηση των περιουσιών τους, θεσπίζοντας παράλληλα μεταρρύθμιση βάσει της οποίας απαγορευόταν σε κάθε ιδιώτη να κατέχει πάνω από 104 εκτάρια γης.
Πράγματι, οι εθνικοποιήσεις, μεταξύ των οποίων και της βιομηχανίας βάμβακος, στην οποία διέπρεπαν οι Έλληνες, αλλά και σταδιακά όλων των υπόλοιπων κλάδων της Οικονομίας, κορυφώνονται μέσα στην δεκαετία 1955 – 1965, με αποτέλεσμα οι Ομογενείς, στερημένοι από τις περιουσίες τους, να εγκαταλείψουν ομαδικά την Αίγυπτο, άλλοι επαναπατριζόμενοι και άλλοι εγκαθιστάμενοι στη Νότια Αφρική, την Αυστραλία και την Αμερική.
Ο Ελληνισμός σήμερα
Περίπου 3.800 Έλληνες ζουν σήμερα στην Αίγυπτο, κυρίως στην Αλεξάνδρεια, το Κάιρο, αλλά και την Ισμαηλία και το Πορτ-Σαΐντ, όπου υπάρχουν οργανωμένες ελληνικές κοινότητες, όπως και μεμονωμένα άτομα στο Σινά και την Άνω Αίγυπτο.
Οι Ελληνικές Κοινότητες κατέχουν σήμερα σημαντικότατα περιουσιακά στοιχεία, τα οποία προσπαθούν να εκμεταλλευτούν, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, ενώ προβαίνουν σε σημαντικές για την παροικιακή ζωή εκδηλώσεις, οι οποίες κρατούν υψηλό το ηθικό και το πνεύμα των ομογενών. Συντηρούν, επίσης, ιδρύματα παροχής βοήθειας σε αναξιοπαθούντες και τροφοδοτούν με έμψυχο υλικό τα Ελληνικά Σχολεία και τους ευάριθμους Συλλόγους, Συνδέσμους, Ομίλους και Αδελφότητες.
Οι σημαντικότερες οργανώσεις των Ελλήνων στην Αίγυπτο σήμερα είναι: η Ελληνική Κοινότητα Αλεξάνδρειας (1843), η Ελληνική Κοινότητα Καΐρου, η οποία ιδρύθηκε το 1904, ενώ από το 1856 έως και το 1904 λειτουργούσε ανεπίσημα με την επωνυμία «Ελληνορθόδοξη Κοινότητα», οι Ελληνικοί Ναυτικοί Όμιλοι Αλεξανδρείας και Καΐρου (1930), τα Ελληνικά Εμπορικά Επιμελητήρια Καΐρου και Αλεξανδρείας, η Ένωση Νεολαίας Ελλήνων Αλεξανδρείας, ο Σύλλογος Ελληνικής Νεολαίας Καΐρου και η Αμπέτειος Σχολή Καΐρου.
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει από Έλληνες, εντός Αιγύπτου, αρκετές επενδύσεις σε διάφορους τομείς με σημαντικά αποτελέσματα και πολύ θετικές προοπτικές. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ο όμιλος Βαρδινογιάννη, ο οποίος επιχειρεί και γεωτρήσεις για πετρέλαιο και ο ιδιοκτήτης της Χαρτοποιίας Θράκης, κ. Ζερίτης. Η επιχείρηση του κ. Ζερίτη με την επωνυμία «Flora-Pyramis», έχει έντονη την παρουσία της στην αιγυπτιακή αγορά (παράγει χαρτομάνδηλα, χαρτιά κουζίνας, ακόμη και χαρτί υγείας, παρά τη θρησκευτική αντίληψη και νοοτροπία των Αιγυπτίων).
Με την επανάσταση που ξέσπασε πρόσφατα, έφυγαν από την Αλεξάνδρεια εκατόν ογδόντα Έλληνες. Μια καθόλου ευκαταφρόνητη περιουσία ωστόσο, τόσο της Ελληνικής Κοινότητας Καΐρου, όσο και της Ελληνικής Κοινότητας Αλεξάνδρειας, παραμένει σε αιγυπτιακό έδαφος με άγνωστη τύχη, γιατί η αλήθεια είναι ότι οι επαναστάσεις στα αραβικά κράτη, κανείς δεν ξέρει τι αποτελέσματα θα φέρουν, για να μην αναφέρουμε τα ελληνικά ευαγή ιδρύματα (βακούφια) της Τουρκίας, που κατέληξαν στα χέρια του τουρκικού Δημοσίου.
Πηγές: Εφημερίδες ΕΞΠΡΕΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ
