Με ένα μελοδραματικό βίντεο, ο Ερυθρός Σταυρός ξεκίνησε την περασμένη Τρίτη πανεθνική καμπάνια, αναζητώντας χορηγούς για τη διάσωση των πιο ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. Στον τηλεοπτικό δέκτη, μια πάμπτωχη οικογένεια -πατέρας, κόρη και γιος- μοιράζονται μια ομελέτα από ένα και μόνο αβγό. Η διάθεσή τους αλλάζει όταν το ψυγείο τους γεμίζει τρόφιμα, που τους προσφέρει το χαμογελαστό συνεργείο του Ερυθρού Σταυρού. Αιθιοπία; Νταρφούρ; Σιέρα Λεόνε; Οχι. Οσο αλλόκοτο κι αν ακούγεται, πρόκειται για την τέταρτη οικονομία της Ευρωζώνης, την Ισπανία - άλλο ένα μέχρι πρότινος οικονομικό «θαύμα», που εξελίχθηκε σε εφιάλτη.
Την ώρα που οι προβολείς της δημοσιότητας εστιάζονταν στην Αθήνα, λόγω της επίσκεψης της Αγκελα Μέρκελ, έκθεση του ΔΝΤ αναδείκνυε την Ισπανία ως τον μεγάλο, αδύνατο κρίκο της Ευρωζώνης. Με τους τραπεζικούς κολοσσούς «στο κόκκινο» και τα χρέη των περιφερειών να εξελίσσονται σε μαύρες τρύπες, η κεντροδεξιά κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι εξωθείται στον ευρωπαϊκό μηχανισμό «διάσωσης».
Καθώς η ανεργία ήδη ξεπερνά το 25% και η οικονομία συρρικνώνεται, η προδιαγεγραμμένη είσοδος και των Ισπανών στη μνημονιακή κοιλάδα των δακρύων πυροδοτεί σοβαρή κοινωνική αναστάτωση. Απεργίες και διαδηλώσεις (την περασμένη Κυριακή, σε 56 πόλεις της χώρας) βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Αν και συχνά συνοδεύονται από βίαιες συγκρούσεις με τις δυνάμεις καταστολής, πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι επιδοκιμάζονται από το 77% των πολιτών. Οι δύο μεγαλύτερες εργατικές ομοσπονδίες εξήγγειλαν για τις 14 Νοεμβρίου απεργία σε όλη την Ιβηρική Χερσόνησο, από κοινού με τα πορτογαλικά συνδικάτα, που πρόσφατα ανάγκασαν τη δική τους κυβέρνηση να ακυρώσει το σχέδιο αντι-μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού συστήματος.
Η κοινωνική ανάφλεξη απειλεί με κατάρρευση το ισπανικό πολιτικό σύστημα. Μόλις 11 μήνες μετά τον εκλογικό του θρίαμβο, το κυβερνών Λαϊκό Κόμμα έχει χάσει δημοσκοπικά το ένα τρίτο της δύναμής του, ενώ ο έτερος πυλώνας του δικομματισμού, το Σοσιαλιστικό Κόμμα, βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση. Κυρίως ωφελημένη από την αιμορραγία των παραδοσιακών κομμάτων εξουσίας εμφανίζεται η Αριστερά. Ωστόσο, ο μεγαλύτερος, προς το παρόν, πονοκέφαλος για το πολιτικό κατεστημένο της Μαδρίτης προέρχεται από τον αυτονομιστικό πυρετό, ιδιαίτερα στην Καταλωνία.
Την περασμένη Κυριακή, το ντέρμπι ανάμεσα στην Μπαρτσελόνα του Μέσι και τη Ρεάλ του Ρονάλντο, στη Βαρκελώνη, μετετράπη σε επιβλητική διαδήλωση υπέρ της απόσχισης της Καταλωνίας από το ισπανικό κράτος. Εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έβλεπαν τη γιγαντιαία «Estelada», τη σημαία των Καταλανών αυτονομιστών με το χαρακτηριστικό αστέρι, να απλώνεται στο «Καμπ Νου», ενώ δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι κραύγαζαν υπέρ της ανεξαρτησίας. Ηταν το δεύτερο σοκ μετά τη γιγαντιαία διαδήλωση της 11ης Σεπτεμβρίου με κεντρικό σύνθημα «Καταλωνία, το νέο κυρίαρχο κράτος της Ευρώπης», όπου πήραν μέρος 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι - ένας στους πέντε κατοίκους της Καταλωνίας.
Μέχρι πρόσφατα, οι αδιάλλακτοι αυτονομιστές περιορίζονταν σε μια μικρή μειοψηφία κυρίως αριστερών Καταλανών, κληρονομιά της σκληρής καταπίεσης από το κράτος της Καστίλης, επί δικτάτορα Φράνκο. Το 2005, υπέρ της απόσχισης τοποθετούνταν μόλις το 13,6% των Καταλανών. Σήμερα, οι δημοσκοπήσεις εμφανίζουν το 71% έτοιμο να ψηφίσει «ναι» σε δημοψήφισμα με το ερώτημα της ανεξαρτησίας. Οι βασικές αιτίες γι’ αυτήν τη δραματική μεταστροφή δεν είναι άλλες από την κρίση και τη λιτότητα.
Φορολογική αυτονομία
Η περιοχή που παράγει το ένα πέμπτο του ισπανικού ΑΕΠ και φορολογείται σαφώς περισσότερο από τον εθνικό μέσο όρο δεν βλέπει γιατί πρέπει να υφίσταται περικοπές στα σχολεία και τα νοσοκομεία της από μια κεντρική κυβέρνηση που εφαρμόζει αδιέξοδες πολιτικές λιτότητας. Οχι απροσδόκητα, ο δεξιός κυβερνήτης της περιοχής, Αρτουρ Μας, ζήτησε φορολογική αυτονομία από τον Ραχόι και όταν αυτός την αρνήθηκε διέλυσε τη Βουλή, προκήρυξε έκτακτες εκλογές για τις 25 Νοεμβρίου και υποσχέθηκε δημοψήφισμα εν ευθέτω χρόνω με το ερώτημα της ανεξαρτησίας. Ολα δείχνουν ότι ο Μας θα κερδίσει απόλυτη πλειοψηφία, δρομολογώντας απρόβλεπτες εξελίξεις.
Οπως έγραψαν το περασμένο Σάββατο οι New York Times, «η Καταλωνία μπορεί να αποδειχθεί καταλύτης για ένα νέο αποσχιστικό κύμα στην Ευρωπαϊκή Ενωση». Στο πρότυπο του Μας, ο τοπικός πρωθυπουργός της Σκωτίας Αλεξ Σάλμοντ έχει εξαγγείλει δημοψήφισμα εντός του 2014, το οποίο μάλιστα θα συμπέσει με την 700ή επέτειο μιας ιστορικής μάχης για τη σκωτσέζικη ανεξαρτησία. Οι αυτονομιστές της Φλάνδρας αναμένεται να επικρατήσουν συντριπτικά στις σημερινές τοπικές εκλογές του Βελγίου, ενώ από τον περασμένο Απρίλιο οι αυτονομιστικοί άνεμοι πνέουν ισχυροί στο ιταλικό νότιο Τιρόλο. Τη στιγμή που στις Βρυξέλλες κάνουν λόγο για την πολυθρύλητη «φυγή προς τα εμπρός», προς μια πιο ενωμένη, οικονομικά και πολιτικά, Ευρώπη, οι φυγόκεντρες δυνάμεις στο εσωτερικό της Ενωσης απειλούν ισχυρά εθνικά κράτη - μέλη της.
